بررسی جایگاه مصادر و افعال کهن، کم یاب و متروک فارسی در فرهنگ نامه قرآنی

زبان فارسی دری از آغاز قرن چهارم تا قرن هفتم، گنجینه‌ای گسترده از واژه‌های اصیل و کهن را در خود گرد آورده است، که بسیاری از آنها بر اساس زبان‌ها و گویش‌های متنوع جغرافیایی شکل گرفته‌اند یا وام‌واژهایی هستند که از مناطق اطراف، بویژه ناحیۀ شرق ایران به فارسی دری راه یافته‌اند. بازجست این واژه‌های سره، کمیاب و مهجور، بویژه مصادر و افعال در فرهنگنامۀ قرآنی، فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس صد و چهل و دو نسخۀ خطی کهن، به شناخت سیر تحول تاریخی نظام زبان فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی، معناشناسی، دستور زبان، تصحیح نسخه‌های خطی و غنای واژه‌نامه‌ها و ترجمۀ قرآن کریم، کمک می‌کند. این پژوهش، نخست با استخراج مصادر و افعال کهن و نادر فرهنگنامۀ قرآنی، گزینش تعدادی از کمیاب‌ترین و کم‌کاربردترین مصادر و افعال و دسته‌بندی آنها در سه بخش گونه‌های فارسی باستان و میانه، افعال ناشناخته و وام واژه‌ها، با استناد به واژه‌نامه‌های معتبر و متون کهن، ریشه، معنی و کاربرد این فعل‌ها را تجزیه و تحلیل کرده است. هدف از این جستار، نشان دادن نقش ترجمه‌های قرآن در غنای نظام واژه‌سازی زبان فارسی و نتایج به دست آمده بیانگر بهره‌گیری گسترده مترجمان فارسی زبان قرآن از همه توانایی‌های واژه‌سازی در زبان فارسی است.

investigating the position of ancient, rare and obsolete persian infinitives and verbs in qur’anic encyclopedia

from the beginning of the fourth century to the early seventh century the dari persian language which was the literary, official and spoken language in iran, has gathered in itself an extensive treasure of the noble and archaic words, many of which have been formed based on various geographical dialects or loan terms that have found their in to the dari persian from the languages of the surrounding areas, particularly the east region of iran.  in the quranic encyclopedia, which is provided on the basis of one hundred and forty-two versions of quran manuscripts for the equivalent persian of quranic words, we encounter an abundance of infinitives and verbs which are archaic ,rare, and obsolete, and often related to the specific dialects of types of  persian dialects  which are called language species. the exploration of these pure and rare words contribute to the study of the historical process of lexical system of persian language and it is conducive to the enrichment of lexical dictionaries and atlases and also some of these words deserve to return to the persian language cycle . this study tries, by means of descriptive-analytical approach and library study while introducing the infinitives and ancient, rare and obsolete persian verbs in quranic encyclopedia and rendering their frequency, with the selection of a number of these original language species, to explore and analyze their functions.