مقایسۀ تطبیقی ساختار روایت معراج پیامبر (ص) در تفاسیر و معراجنامه‌های فارسی از معراج نامۀ ابن عباس تا معراج نامة ایلخانی

ازجمله روایت‌های داستان زندگی پیامبر اسلام (ص) که در قرآن و دیگر منابع و به نقل از راویان متعدد آورده شده، معراج آن حضرت است که در ادبیات فارسی و عربی و در منابع منظوم و منثور بسیار به آن ارجاع داده شده است. پرسش اصلی این پژوهش بررسی چگونگی روند تغییر عناصر ساختاری روایت معراج از حدیث‌الاسراء و المعراج ابن عباس تا معراجنامۀ ایلخانی است. اساس مطالعة حاضر در این مقاله کتاب حدیث‌الاسراء و المعراج ابن عباس نخستین معراج نامۀ مکتوب است که احتمالاً حدود قرن دوم هجری کتابت شده است. روایت معراج پس از ابن عباس در کتاب‌های تفسیری چون کتاب المعراج ابوالقاسم قشیری، تفسیر طبری، تاج‌التراجم، تفسیر سورآبادی، کشف‌الاسرار میبدی و روض‌الجنان رازی آمده است. در این مقاله روند تغییر داستان معراج را در مقایسه با یکدیگر و همچنین شباهت‌ها و تفاوت‌های این آثار را بررسی می‌کنیم تا میزان تاثیرپذیری و تاثیرگذاری‌های هر تفسیر از این روایت مشخص شود. در پایان مطالعه، کتاب معراجنامۀ ایلخانی، به‌منزلة تنها معراج نامۀ مستقل به زبان فارسی، به‌صورت تطبیقی با سایر آثار مقایسه می‌شود.

Comparative study of the structure of the Prophet’s ascension narrative in Persian commentaries and ascensions: From Ibn ’Abbas ascension narrative to Ilkhanid Book of Ascension

One of the narratives of the life story of the Prophet, which is narrated in sources like the Qur’an and quoted by numerous narrators, is his ascension. This narrative has been referred to in Persian and Arabic literature (prose and poem) in various sources. The present study aimed at investigating the process of change in the structural elements of the ascension narratives from Hadith alIsra’ wa’lMi’raj, by Ibn Abbas to Ilkhanid Book of Ascension. This study was conducted based on Hadith alIsra’ wa’lMi’raj, by Ibn Abbas, the first written ascension, which was probably written around the 10th century AD. The narration of ascension was mentioned after Ibn ’Abbas in exegetical books such as Kitab AlMi’raj by Abu lQasim alQushairî, Tafsir alTabari, Taj alTarajem, Tafsiri Surabadi, Kashf alAsrar, and Rawd alJinan wa Ruh alJanan. In this paper, we examined the process of change in different narratives of the story of ascension via investigating the similarities and differences of these works, in order to determine the extent to which these narratives or interpretations has influenced each other. Finally, the Ilkhanid Book of Ascension, as the only independent narrative of ascension in Persian, was compared with other similar works.