نگاهی به سرگذشت شبرنگ در متون پهلوانی ایران

شبرنگ‌نامه یکی از منظومه‌های پهلوانی است که تا چندی پیش شهرتی نداشت و کمتر مورد توجّه پژوهشگران بود. موضوع این منظومه، داستان نبرد شبرنگ پسر دیو سپید با ایرانیان در کین‌خواهی از خون پدر است که علی‌رغم کوشش‌هایی که در این راه از خود نشان می‌دهد ناکام می‌ماند و در نهایت به توران گریزان می‌شود و دیگر از سرنوشت او سخنی به میان نمی‌آید. اگرچه روایت این منظومه برگرفته از کتاب نامۀ خسروان آزاد‌سرو است امّا جای شگفتی است که در منابع متقدّم، اشاره‌ای به شبرنگ و یا منظومۀ شبرنگ‌نامه نمی‌شود و نخستین بار در متون دورۀ صفویه است که گزارش‌هایی دربارۀ این دیو و پایان زندگی‌اش می‌آید که شماری از آن‌ها هم نوظهور و ساختگی است. نکتۀ در خود توجّه دیگر آن که در شبرنگ‌نامه به مرگ شبرنگ اشاره نمی‌شود و این پرسش را در ذهن تداعی می‌کند که آیا پایان این منظومه در اصل افتادگی داشته است؟ در این مقاله پس از بررسی و نقد روایات فرجام زندگی شبرنگ، نشان می‌دهیم که به احتمال بسیار، داستان‌های فرامرزنامۀ کوچک دنبالۀ شبرنگ‌نامه بوده است امّا با گذشت زمان، این دو روایت از یک‌دیگر جدا شده‌اند با این‌حال، نشان پیوستگی آن‌ها همچنان در برخی روایات آشکار است.

At a Glance: The Story of Shabrang in Iranian Heroic Texts

The Shabrangnameh is a heroic poems which was not famous and less noticed by researchers until recently. The subject of this epic poem is the battle of Shabrang, the son of the Deeve Sepid (the White Demon), and Iranians to take a revenge of the murder of his father. Despite its best efforts, he fails to do so and finally escapes to Turan, and there is no more mention of his fate. Although the narrative is extracted from the Nameye Khosrowan (The Book of Khosrows/Kings) witten by “Azad Sarv”, it is surprising that in earlier sources there is no reference to Shabrang or Shabrangnemeh poem. First time, texts from Safavid period provide some reports about this demon and the end of his life, which some are unprecedented and artificial narratives. Other point is that the death of Shabrang has not been referred in the Shabrangnameh and it begs the question whether the end of this epic poem has been removed? While reviewing and criticizing narratives of the end of Shabrang’s life, this study finds that stories of the Small Faramarznameh are more likely the sequel of the Shabrangnameh. These two narratives have been separated from each other over time; however, their connection is still evident in some narratives.