کاربرد ادبی و هنری حرفِ «الف» در منظومه‌های دو داستان‌سرای بزرگ منظومه‌های غنایی، نظامی، و جامی

حرفِ الف، به‌‌واسطه شکل و جایگاه خاص، یکی از پُرکاربردترین حروف در ساخت مضامین بکر، فضاهای شاعرانه، و ترکیباتِ نغز ادب پارسی به‌ویژه دو شاعر داستان‌سرای بزرگ غِنایی، یعنی نظامی و جامی، است. الف، که اولین حرفِ الفبای فارسی، عربی، و ابجد و نماینده عدد یک در ‌حساب جمّل است، در منظومه‌های این شعرا، کنایه از ذات احدیت، عالمِ تجرید و تفرید، و نیز مظهرِ پیشوایی، استقامت، خُردی، و غیره است. در این مقاله، با بررسی کاربرد ادبی حرفِ الف، با تکیه بر بسامد شواهد شعری این منظومه‌ها، دو نوع ساختارْ قابل‌بحث است: ساختارِ اول شامل مضامین، تصاویر شاعرانه، ترکیبات، و تعبیراتِ نغز ِادبی براساسِ شکل و ویژگی حرفِ الف است و ساختارِ دومْ ساختارهای ادبی عبارت‌های فعلی و کنایی با حرفِ الف را در بر دارد. با تحلیل این دو ساختار، می‌توان گفت ترکیبات ادبی برساخته از حرفِ الف، در این دو منظومه، یکی از شاعرانه‌ترین برساخته‌های ادب پارسی است. هر دو شاعر، ضمنِ بازی هنری با حرفِ الف از استعاره، کنایه، ایهام، و غیره در خَلق تعابیرِ نغز بهره جسته‌اند. جامی، بیش‌تر از نظامی، به ویژگی‌های ظاهری و ذاتی الف توجه داشته اما، برساخته‌های نظامی ازنظرِ کیفی از اهمیت خاصی برخوردار است.