تشخُّص ادبی در دیدگاه ادیبان مسلمان

یکی از مولفه‌های اصلی کام‌یابی و ماندگاری هر اثر ادبی «تشخّص» آن است. در نقد ادبی و بلاغت کهن اسلامی «تشخص ادبی»، به‌صورت مستقیم و متمرکز، مطالعه و بررسی نشده است؛ اما منتقدان و بلاغیان مسلمان همواره به این موضوع توجه داشته‌اند. مسئله اساسی این پژوهش شناسایی نگرش ادیبان کهن به موضوع «تشخّص ادبی» است. این مقاله می‌کوشد، با روش کتاب‌خانه‌ای و با مراجعه به منابع اصیل و کهن نقد ادبی و بلاغت اسلامی، چیستی این مبحث را از ره‌گذر آرای پراکنده ادیبان مسلمان دریابد و آن را در قالبی منسجم ارائه و، بدین وسیله، تبیین کند. ازآن‌جاکه «تشخّص ادبی» در بلاغت اسلامی حاصل کارکرد هم‌گرای «صورت و معنای خاص» است، در پردازش این موضوع، مباحث بنیادینی چون معانی و صورت‌های خاص، تصرفِ تشخّص‌آفرین، و معانی و صورت‌های مشترک، به‌هم‌راه انواع و زیرمجموعه‌های آن‌ها، بررسی شده‌اند. این جستار کوشیده است کارآیی نقد ادبی کهن اسلامی را در این زمینه نشان دهد تا بتوان آثار ادبی کلاسیک را از دیدگاهی نقد کرد که خالقان این آثارْ خود بدان معتقد بوده‌اند.