از البرز تا قاف: بررسی تطبیقی دو رشته‌کوه اسطوره‌ای

«البرز» و «قاف» در رشته کوه اسطوره ای در باور جمعی اقوام ایرانی و عرب اند که در روایت های اسطوره ای به سه طریق به کار رفته اند؛ گاه، مستقل از یکدیگر و گاه، به صورت این همانی (یکسان پنداری)، و در برخی موارد هم یکی را نتیجه دیگری پنداشته اند. البرز اساطیری ریشه در ایران باستان دارد و با دین و آیین زردشتی در آمیخته است و کوه قاف اسطوره ای مربوط به دوره اسلامی است و صبغه عربی آن غالب است. به علت ویژگی های مشابه و مشترکی که این کوهها با یکدیگر دارند، در برخی منابع دوره اسلامی به جای یکدیگر به کار رفته اند. نوشتار حاضر در واقع پژوهشی است انتقادی درباره ساختارها و کارکردهای این دو رشته کوه اساطیری پرسش اصلی این مقاله این است که آیا اسطوره قاف در دوره اسلامی دگردیسی همان البرز اساطیری ایرانی است با این که هریک از این کوهها هویت و ساختار اسطوره ای مستقل و متفاوتی دارند. فرضیه مقاله حاضر این است که اسطوره قاف، در منابع دوره اسلامی، طرح و الگویی از اسطوره ایرانی البرز باشد. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی ویژگی های مشترک این رشته کوههای اساطیری است تا از این رهگذر همانندی ها و علت یک سان پنداری آنها مشخص شود.