مفهومِ بلاغیِ تاکید و تشخّص در ترکیبات آثار سعدی

فرایند جابه جایی اجزا، که برای بیان معانی و اغراض بلاغی از اصلی ترین روش های بلاغت در زبان فارسی است، افزون بر واحد بزرگی چون جمله، در انواع ترکیبات کاربرد دارد. تاکید و تشخص از مهم ترین اغراض بلاغی و عامل اصلی در تغییراتی است که در جایگاه اجزای ترکیبات رخ می دهد. اجزای انواع ترکیبات اضافی وصفی، عطفی، و متممی در حالت عادی جایگاه ثابت و مشخصی دارند. هنگامی که نویسنده بر جزء دوم آنها تاکید ورزد، برای نمایش تشخص آن جزء، با بهره بردن از قابلیت های جابه جایی در ترکیبات زبان فارسی، در ساختار آنها تغییراتی داده می شود که با صورت معمول و متداول آنها متفاوت است. در این مقاله، با تکیه بر کلام سعدی و با روش تحلیلی - تشریحی، انواع ترکیبات را با رویکرد بلاغی و از منظر «تاکید و تشخص» بررسی می کنیم تا شیوه هایی نمایان شود که در گذشته برای نمایش تشخص در انواع ترکیبات به کار گرفته شده است. حاصل پژوهش نشان می دهد که در گذشته برای تاکید و تشخص، در هریک از انواع ترکیبات، از قابلیت های زبانی خاصی بهره می بردند. بنابراین، از طریق نشانه های زبانی می توان حالتی را که یک ترکیب در مرکز توجه است از صورت عادی آن متمایز کرد.