نگاهی انتقادی به میراث صوفیه در برۀ گمشدۀ راعی هوشنگ گلشیری

فرهنگ و سنّت عرفانی در ادب فارسی، پیشینه‌ای به درازنای تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین دارد. گزاره‌های این سنّت عرفانی در ادبیات فارسی دورۀ باستان و در آموزه‌های آیین مهر، زروان و مزدیسنا و سپس در آثار عرفانی کلاسیک فارسی و پس از آن در ادبیات داستانی معاصر فارسی، قابل بازیابی است. ادبیات داستانی معاصر به تاثیر از فضای اجتماعی پسامدرن، شاکله و ساختار جدیدی به فرهنگ و سنّت عرفانی داده است و ساختارهای کلاسیک را تغییر داده و گاه آن را به نقد کشیده است. مسئلۀ اصلی این است که این فضای پسامدرن، چگونه توانسته ساختارهای کلاسیک عرفان را در هم بشکند و نگاه‌های نوی را شکل بدهد؟ همچنین چه نوع نگاهی را جایگزین آن کرده است؟ بنابراین، در این پژوهش، گزاره‌ها و مولفه‌های مربوط به فرهنگ و سنّت عرفانی در یکی از آثار شاخص هوشنگ گلشیری با عنوان برۀ گمشدۀ راعی، مورد واکاوی قرار گرفته است. هدف پژوهش، استخراج و تبیین عناصر مرتبط با فرهنگ و سنّت عرفانی برای معرفی و شناسایی نوع نگاه معاصران به مقولۀ فرهنگ و سنّت عرفانی است. بررسی نشان می‌دهد نوع نگاه انتقادی نویسندۀ رمان نسبت به مقوله‌های عرفانی در قالب معرفی دو شخصیت راعی و شیخ بدرالدین تبیین گردیده و از طریق آن، چگونگی مواجهۀ انسان معاصر با میراث صوفیه و بازخوردها، ارزش‌ها و اندیشه‌های مرتبط با آن معرفی و تحلیل شده است. نقد برخی از نگاه‌های مبتنی بر عادت در مقوله‌های عرفانی و دینی، نقد گزاره‌ها، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی در ارتباط با صوفیان مدّعی وابسته به صاحبان قدرت، وجه فلسفی و اجتماعی برخی مفاهیم مربوط به میراث صوقیه و تقابل میان زهد تعبّدی با عرفان عاشقانه و ارائۀ الگوی جدیدی از عرفان اجتماعی، از جمله موضوعاتی است که در این پژوهش بررسی و از طریق آن، نگاه انتقادی نویسنده نهادینه شده است.

a critical look at sofia’s legacy in barreh-ye gomshodeh-ye ra’i (ra’i’s lost lamb) by houshang golshiri

mystical culture and tradition in persian literature has a long background in the history and culture of iran-land. the propositions of this mystical tradition can be found in ancient persian literature and in the doctrines of mehr, zorvan and mazdayasna, then in classical persian mystical works and then in contemporary persian fiction. influenced by the postmodern social atmosphere, contemporary fiction has given a new structure to mystical culture and changed the classical structures and sometimes criticized it. he main issue is how this postmodern atmosphere was able to break the classical structures of mysticism and form new views? also, what perspective has replaced it? in this research, the components related to mystical culture in one of the prominent works of houshang golshiri, titled barreh-ye gomshodeh-ye ra’i (ra’i’s lost lamb), have been analyzed. the aim of the research is to extract and explain the elements related to the mystical culture to identify the contemporaries’ view of the mystical culture. this review shows that the novel author’s critical view of mystical categories is explained in the form of introducing two characters &ra’i& and &sheikh badroddin& and through that, how contemporary man encounters the sufi heritage is introduced and analyzed. criticism of some views based on habit in mystical and religious categories, criticism of propositions, terms and mystical concepts in relation to sufis claiming to be related to those in power, philosophical and social aspect of some concepts related to mystical heritage and the contrast between devotional asceticism and romantic mysticism and the presentation of a new model of social mysticism is one of the topics investigated in this research and through it, the author’s critical view is institutionalized.analyzed.