درآمدی بر اندیشۀ میهن‌گرایی ایران‌شهری در شعر ملک‌الشعراء بهار

ایران با تاریخ دیرینۀ خود، همواره حامل مفهومی از میهن بوده است. با حادث شدن نهضت مشروطیت و افزایش آگاهی مردم نسبت به حقوق خود، تلاش بر این بود تا مفهوم دولت ملّت در ایران شکل بگیرد و هر یک از فرهیختگان جامعه در جهت نیل به این هدف، به نحوی به آگاهی‌بخشی پرداختند. ملک‌الشعراء بهار نیز، که فردی برآمده از سنّت ایران‌شهری بود، کوشید با آگاه کردن شاه و مردم، مفهوم دولت ملّت را به گونه‌ای محقّق کند؛ امّا تحت ‌تاثیر اندیشه ایران‌شهری، نتوانست به مفهوم دقیق و مدرن آن دست بیابد. برای رسیدن به خوانشی تاریخی و غیرایدئولوژیک از تاریخ یک سرزمین، لازم است روشی متناسب با داده‌های تاریخی همان سرزمین اتّخاذ شود. در این پژوهش کوشیده‌ایم با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و تاکید بر «نقد تاریخ‌پایه‌ای» سیّدجواد طباطبایی، به خوانشی تاریخ‌پایه‌ای از شعر بهار در سه دوره حکومتی محمّدعلی‌شاهی، احمدشاهی و رضاشاهی برسیم. نزد بهار، میهن با مفهومِ شاه شبانِ حکیم و قدرتمند رابطه‌ای تنگاتنگ دارد؛ شاه شبان خوب، میهن را سرافراز خواهد کرد و اگر بد باشد، باعث ویرانی آن خواهد بود و شاه خوب، شاهی است که به حقوق مردم احترام بگذارد و نظم کشور را حفظ کند. در نهایت، این نگرش در بهترین حالت نتیجه‌ای ندارد جز عدل انوشیروانی یا کناره‌گیری کیخسروانه و فرورفتن در چرخه استبداد هرج‌و‌مرج استبداد.