بررسی راهبردهای دستکاری ایدئولوژیک در فیلم‌های دوبله‌شده از انگلیسی به فارسی: موردپژوهشی دوبله‌های بعد از انقلاب اسلامی در ایران

ادبیات ترجمه‌شده، به‌ویژه فیلم‌های دوبله‌شده اغلب تحت تاثیر ایدئولوژی حاکم بر جامعة مقصد دستخوش دخل و تصرف قرار گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روشی توصیفی‌کمی در صدد است به بررسی جنبه‌های ایدئولوژیک این دستکاری‌ها در فیلم‌های دوبله‌شده و پخش‌شده از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در سه دولت متفاوت بعد از انقلاب اسلامی بپردازد. در این تحقیق با استفاده از مدل دستکاری دوکات (2007)، دستکاری‌های برون‌متنی و درون‌متنی در نُه فیلم تاریخی‌ماجراجویی دوبله‌شده از انگلیسی به فارسی در بازه‌های زمانی 76-84، 84-92 و 92-97 بررسی شد. همچنین تلاش شد دلایل این دستکاری‌ها از دیدگاه سیاست‌های دولت‌های حاکم و ارزش‌های غالب بر آن مشخص شود. از آنجایی که متن دیداری‌شنیداری دارای عناصر غیرکلامی مانند تصویر، صدا و موسیقی است که آن را از متن نوشتاری متمایز می‌سازد، در این تحقیق مدل دستکاری دوکات (2007) با توجه به ویژگی‌های خاص متون دیداری‌شنیداری سازگار شده است. بدین‌منظور، هر تکنیک دستکاری ترجمه به دو زیرشاخة کلام‌محور و غیرکلام‌محور تقسیم شده است. پس از تحلیل جامع فیلم‌ها، پنج تکنیک دستکاری شامل اضافه، حذف، جایگزینی، تضعیف و تقویت شناسایی شد که در فرایند دوبله به‌کار گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهند که اغلب دستکاری‌ها در دولت اصولگرایان به‌ویژه در بازة زمانی 84-92 اتفاق افتاده است. تکنیک غالب در دولت اصولگرایان جایگزینی و حذف و در دولت اصلاح‌طلبان تضعیف بوده است. دیگر اینکه دستکاری‌های غیرکلام‌محور سهم بیشتری در دستکاری فیلم‌های دوبله‌شده داشته‌اند. ‌

Ideological Manipulation: A Study of the Movies Dubbed from English into Persian in the Post-Revolution Era

AbstractAny translated content, especially audiovisual translation, is often manipulated by the dominant ideology of the target society. The present study adopts a descriptive quantitative method to examine the ideological aspects of these manipulations in the dubbed movies broadcasted from the Islamic Republic of Iran Broadcasting (IRIB) in three decades after the Islamic Revolution in Iran. In this study, the textinternal and textexternal manipulations were examined in nine historical and adventure movies in the periods of 19972005, 20052013, and 20132018. It was also attempted to identify the reasons behind these manipulations in terms of the governments’ policies and dominant values. Since audiovisual translation involves nonverbal elements such as image, sound, and music distinguishing it from written texts, the researchers attempted to adapt Dukāte’s model of manipulation according to the specific features of audiovisual translation. To this end, each manipulation classification was divided into two subcategories of verballyinduced and nonverballyinduced manipulations. After a comprehensive analysis of the movies along with their dubbed versions, five manipulation strategies, including addition, deletion, substitution, attenuation, and accentuation were identified. The results showed that in the period of 20052013, the volume of the manipulations in the conservative government outweighs that of the reformist government. The dominant strategy used in the conservative government was substitution and deletion while it was attenuation in the reformist government. Furthermore, nonverballyinduced manipulations were significantly more than verballyinduced ones in the dubbed movies.