واکاوی تاریخی مفهوم «الجفاة الطغام»؛ توصیفی از حضرت علی (ع) دربارۀ شامیان

تعبیر «الجفاة‌ الطغام» در سه خطبه نهج‌البلاغه، خطاب به اهل شام بکار رفته‌است. امام علی(ع) این گروه را تندخو و در شمار اراذل و اوباش جای داده که تنها اتحاد، موجب پیروزی‌شان شده است. نکته قابل توجه، استعمال جفاة طغام به دو صورت معرفه و نکره و اظهار تعجب علی(ع) از جفاة‌طغام است که بدون دریافت «مَعُونه»، به اطاعت از معاویه درآمده‌اند. درباره این نسبت، شارحان، تعجب امام(ع) را تنها به تبعیت بدون عطا منحصر کرده‌اند. برخی از شارحان معنای لغوی را پاداش و مستمری دانسته‌اند اما تعجب خود را این چنین ابراز داشته که محال است معاویه به سپاهیان، عطایی نداده باشد؛ تحلیل برخی آن است که مَعونه به معنای پرداخت‌های مازاد بر حقوق ماهیانه است که به تیمارداری ستوران و تعمیر اسلحه اختصاص می‌یافته است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی مفهوم جفاةطغام را بازشناسی کرده است. در پایان این نتیجه به‌دست آمد که هرگروه عالی‌رتبه یا دون‌پایه‌ای که اقتدار، وفاداری و اطاعت از حاکمیت حضرت علی(ع) را نادیده گرفته، به فکر تصاحب قدرت یا معترض سیاست‌های حضرت بوده و امنیت شهرها را برهم‌زند، همگی در شمار موصوفان به «الجفاة الطغام» قرار می‌گیرند. در این میان، گروه‌هایی هویت‌یابی شدند که از معاویه، معونه و عطایی دریافت نمی‌کردند که دقیقا با توصیف امام، سازگار است. با شناخت هویت طغام این نکته حاصل شد که اظهار تعجب علی (ع) تنها از جفاةطغام نیست که بدون معونه از معاویه اطاعت می‌کنند؛ بلکه حضرت متعجب از صحابیانی هستند که حقوقی برابر را نپذیرفته و روش‌های ایشان را خوش ندارند.

a historical exploration of the concept al-jafāt al-ṭaghām, one of imam ali (pbuh)’s descriptions of levantines

the phrase al-jafāt al-ṭaghām (the brutal riff-raffs) has been applied three times in nahj al-balagha concerning levantines. imam ali has described the people as foul-tempered and among the riff-raffs the only reason behind the victory of whom is their unity. strikingly, jafāt ṭaghām has been used with both definite and indefinite articles, and imam ali (pbuh) has expressed his amazement that levantines have obeyed mu’awiya without receiving ma’ūna. regarding what imam ali has attributed to the people, exegetes have accounted for his amazement merely by the obedience without any rewards. some of the exegetes have understood ma’ūna as reward and allowance, yet have expressed their surprise by saying that it is impossible that mu’awiya had not given any rewards to his army. some others’ analysis is that ma’ūna means bonuses apart from the monthly wages, for grooming quadruples and repairing arms. this study has re-identified the concept of jafāt ṭaghām through the analytic-descriptive method. the final conclusion is that any groups, whether high or low-ranking, that ignored the authority of and faithfulness and obedience towards imam ali’s government, entertained grabbing power, objected to his policies and/or disturbed the security of towns were described as ‘brutal riff-raffs’. furthermore, some of the groups were identified by this study who did not receive any rewards from mu’awiya, which precisely fits imam ali’s description. through the identification of al-ṭaghām, it was realized that imam ali (pbuh) expressed amazement not merely at the brutal riff-raffs who obeyed mu’awiya without receiving any rewards, but also at those companions who did not accept equal payments and did not like his methods.