نقش سیاسی امام علی (ع) در عصر پیامبر (ص) و خلفای نخستین: بازیابی منابع و اعتبار سنجی روایات یعقوبی

تاریخ یعقوبی اثر احمد بن ابی یعقوب (د. 284ه‍ ) از جمله تواریخ عمومی است که به روش ترکیبی تالیف شده، بدین معنی که با حذف زنجیره اِسناد و تلفیق محتوای چند روایت از یک رویداد گزارشی واحد و منسجم از آن عرضه کرده است. حذف زنجیره اِسناد، نا هم‌خوانی برخی از گزارش‌ها با روایات دیگر منابعِ شناخته شده هم‌عصر (المغازی واقدی، الرِدَّه واقدی، السیرهُ النَبَویَّه ابن هشام، الطبقات الکبری ابن سعد، الامامه و السیاسه ابن قُتَیبَه و...) و به ویژه ارائه گزارش‌های نادر و تشیّع وارِ یعقوبی بازیابی منابع و اعتبار سنجی روایات او را ضرور می‌سازد. پرسش‌های این پژوهش اینهاست: منابع یعقوبی کدام است؟ آیا این منابع اعتبار و وثاقت کافی دارند؟ و سرانجام این‌که معیار یعقوبی برای گزینش روایات چه بوده است؟ بنابر یافته‌های پژوهش اگرچه روایات یعقوبی در باب جانشینی امام علی (ع) در مدینه در غزوَه تَبوک، تصدّی امام علی (ع) در جمع آوری زکات و جزیه از نجرانی‌ها، حجه الوداع و واقعه غدیر، استنکاف از بیعت با ابوبکر (جز یک روایت)، رایزنی عمر با امام علی (ع) در تعیین مبدا تاریخ، رایزنی عمر با امام علی (ع) در امور مالی، انتخاب خلیفه سوم (جز دو روایت) و مشاورۀ عثمان با امام علی (ع) در مسائل فقهی هم‌سو با سایر منابع و معتبر است؛ اما در جاهایی متاثّر از گرایش‌های شیعی یا دلایل ناشناخته دیگر گزارش‌هایی متفاوت و کمیاب ارائه کرده که منبع آن‌ها مشخّص نیست.

Imam Ali (AS)’s Political Role in the Eras of Prophet Mohammad (SAWA) and the First Three Caliphs; Retrieving al-Ya’qubi’s Sources and Verifying the Hadiths Transmitted by Him

History of alYa’qubi by Ahmad ibn Abi Ya’qubi (d. 897 AD) is a general history that is composed with the combined method, which means that through eliminating the chain of transmission of hadiths and combining the content of hadiths on an event, it has provided a unified coherent account of the event. AlYaqubi’s elimination of the chain of transmission, disagreement of some accounts in his book with other hadiths from its other known contemporary sources (Waqidi’s alMaghazi, Waqidi’s alRidda, ibn Hisham’s alSira alNabawiyya, ibn Sa’d’s alTabaqat alKubra, ibn Qutayba’s alImamawalSiyasa, etc.), and, particularly, presentation by him of rare and Shiitelike accounts make it necessary to retrieve and verify the hadiths transmitted by him. The research questions are as follows: What are alYa’qubi’s sources? Do they have sufficient validity and reliability? And, finally, what was his criterion for choosing the hadiths? According to the research findings, although the hadiths transmitted by alYa’qubi on Imam Ali (AS)’s deputization in Medina during the Expedition of Tabuk, assignment of Imam Ali (AS) to collecting zakat and jizya from the Christian community of Najran, the Farewell Haj and Event of Ghadir, Imam Ali’s declining to pledge allegiance to Abu Bakr (except for one hadith), Umar’s negotiations with Imam Ali (AS) over determining the beginning of the Islamic calendar as well as over financial affairs, selection of the third caliph (except for two hadiths), and Uthman’s negotiations with Imam Ali (AS) over jurisprudential matters are in agreement with other sources and reliable, in some places, under the influence of Shiite trends or for some other obscure reasons, alYa’qubi’s work has presented different and rare accounts whose source is not clear.