تبیین تحولات اجتماعی از دیدگاه امام علی(علیه السلام) در نهج البلاغه

مقاله حاضر به‌بررسی تحولات اجتماعی از دیدگاه حضرت علی (ع) و مقایسه آن با دیدگاه جامعه‌‌شناسان می‌‌پردازد. از منظر امام (ع) تفرقه و گسستگی اجتماعی از آسیب‌‌هایی به‌شمار می‌‌آید که به بنیان‌‌های ثبات یک ساختار لطمه می‌زند و استمرار آن را دچار مشکل و از حرکت بالنده جامعه و حکومت اسلامی جلوگیری می‌‌کند. تکبر و تفاخر، جهالت و ضلالت، کم‌تحملی مردم درقبال مسئولان، و... عواملی است که با ایجاد شکاف و فاصله میان رهبران و مردم و فریب و غفلت دست‌اندرکاران از واقعیت‌های موجود، به‌تدریج پایگاه اجتماعی نظام را تضعیف و مشروعیت آن را کمرنگ می‌‌سازد. فدا کردن حق (دین) به‌پای مصلحت، و دین را قربانی حکومت‌کردن و از سوی دیگر فقر و محرومیت اجتماعی‌، از دیگر آفاتی است که ثبات جامعه اسلامی را خدشه‌‌دار می‌‌سازد. محصول این آسیب نیز شرایط نامساعد اجتماعی و اقتصادی است که زمینه تغییر سریع در وفاداری مردم به حکومت را به‌وجود می‌‌آورد، و زمینه را برای انقلاب و دگرگونی کل نظام سیاسی فراهم می‌‌آورد. حضرت علی (ع) نتایج شورش و طغیان مردم علیه حاکم عادل را، شکست و سقوط جامعه، وارونه‌شدن ارزش‌های اجتماعی اسلام، دچارشدن به فتنه حکومت‌های فاسد و گرفتارشدن به عذاب‌الهی می‌‌دانند. اما با این‌وجود توبه و استغفار مردم، رعایت حقوق متقابل حاکم و مردم و واگذارکردن امور به اهل بیت(ع) را چاره کار می‌‌دانند.