بررسی اثر عنصر بارش بر منابع آب زیرزمینی با استفاده از تحلیل سری های زمانی-مکانی خشکسالی (مطالعه موردی: دشت مشهد در حوزه آبخیز کشف رود)

عوامل مختلف طبیعی و انسانی در چند دهه اخیر باعث ایجاد شرایط بحرانی و افت سطح آب های زیرزمینی در بیشتر حوزه‌های آبخیز کشور از جمله استان خراسان رضوی شده است. در این تحقیق از تکنیک های تحلیل سری های زمانی‌مانکندال و پتیت برای تحلیل روند شاخص خشکسالی هواشناسی spi و شاخص خشکسالی آب زیرزمینی psi در دوره آماری 30 ساله (1393-1363) حوزه آبریز دشت مشهد استفاده شده است. جهت تحلیل مکانی وقوع خشکسالی هواشناسی و ارتباط آن با خشکسالی آب زیرزمینی نیز از روش های زمین آمار و تحلیل نقطه داغ استفاده گردید. نقشه های میان یابی شده شاخص spi نشان داد که در سال های 79-78 تا 80-79، 85-84، 87-86، 90-89 و 93-92 حوزه آبریز مطالعاتی عمدتاً در طبقات فروخشک و خیلی خشک قرار می‌گیرد؛ اما نتایج تحلیل سری زمانی شاخص spi در تمامی ایستگاه ها به‌جز ایستگاه اندرخ نشان می دهد که تغییرات تدریجی موجود در سطح پنج درصد معنی دار نیست؛ بنابراین حوزه آبخیز مشهد – چناران حداقل در طی سه دهه اخیر تغییرات تدریجی محسوسی را در میزان بارش و خشکسالی هواشناسی در اکثر ایستگاه‌های مورد مطالعه تجربه نکرده است. تغییرات تدریجی سری زمانی شاخص psi در چاه های مشاهداتی قاسم آباد، کلاته نادر، مسکران، نومهن و هاشم آباد غیرمعنی دار و در بقیه چاه ها (35 چاه) معنی دار می با شند. شاخص psi در همۀ چاه ها به‌جز بلوار تلویزیون دارای روند کاهشی است. نقشه های پهنه‌بندی نیز نشان می دهند که شاخص psi در دشت مورد مطالعه از سال های 64-1363 تا 79-1378 بیشتر در شرایط نرمال قرار گرفته و از سال های 79-1378 هر چه به سمت حال حاضر پیش می رویم در طبقه شرایط خطرناک و حداقل تاریخی قرار می‌گیرد. نتایج تحلیل همبستگی بین دو شاخص spi و psi نشان می دهد که در اکثر موارد و سال ها ارتباط ضعیفی بین خشکسالی هواشناسی و آب زیرزمینی وجود دارد و نمی‌توان ارتباط معنی دار قوی بین این دو پدیده در دشت ارائه کرد. همچنین بر اساس تحلیل سری های زمانی دبی سالیانه آب مهم ترین رودخانه های تغذیه کننده (که نشان دهنده روندی غیر معنی دار در دوره مطالعاتی است) باز هم نمی‌توان ارتباط معنی دار قوی بین خشکسالی هیدرولوژیکی و خشکسالی آب زیرزمینی در منطقه برقرار نمود. سطح آب زیرزمینی دشت مشهدچناران از سال 1364 تا 1393 بیشتر از 25 متر افت را تجربه کرده که بیشترین آن در بین سال های 1378 تا 1382 بوده که بالغ بر 6 متر افت مشاهده شده است. تعداد حفر چاه در طول این چهار سال 1054 حلقه است که بیشترین میزان حفر چاه را در طول دوره آماری نشان می دهد؛ بنابراین برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی را می‌توان عامل اصلی افت سطح سفره در دشت مشهد معرفی کرد.