فضاهای بی‌دفاع در شهر و حسّ ترس؛ پدیدارشناسی تجربه عبور از پل‌های زیرگذر در مشهد

فضاهای بی‌دفاع از جمله فضاهایی با ضریب آسیب‌پذیری بالا هستند که امروزه در شهرها به دلیل رشد و گسترش فیزیکی و جمعیتی از یک‌سو و فرسودگی و تخریب مناطق قدیمی، بسیار افزایش‌یافته‌اند. هدف نوشتار حاضر تصریح ابعاد مفهومی فضاهای بی‌دفاع شهری و تحلیل معنایی تجارب حضور در فضاهای بی‌دفاع شهر مشهد و آشکار ساختن حسّ ترس و ناامنی موجود در این تجارب است که حول سه محور فضاهای بی‌دفاع، فضاهای قابل دفاع، اثر بی‌دفاعی فضا بر حسّ ترس و ناامنی بررسی‌شده است. تحلیل پدیدارشناختی تجربه عبور 12 مشارکت‌کننده از سه پل زیرگذر شهر مشهد که دارای حداکثر نوسان از لحاظ خصوصیات بی‌دفاعی بوده‌اند نشان داد که اولاً در این تجارب 12 واحد معنایی شامل ترس از خشونت، ترس از مزاحمت، احساس خلا، احساس ناامنی و... نهفته است که آن‌ها را می‌توان در ذیل یک مقوله معنایی کلی‌تر با عنوان حس ترس و ناامنی دسته‌بندی نمود؛ ثانیاً در این تجارب، خصوصیات وقوع مزاحمت، وحشت و تاریکی جزء وجوه تعمیمی در زیرگذرهایی که مشخصات فضاهای بی‌دفاع را داشتند و وجود نور مناسب- وجود نگهبانی- شلوغی و تردد زیاد جزء وجوه تعمیمی زیرگذر منتخب که فاقد ویژگی‌های فضای بی‌دفاع بود، می‌باشند و میزان استفاده از زیرگذرها و شدت ترس نیز جزء وجوه تفریدی محسوب می‌شود. ثالثاً ضعف نظارت، رویت پذیری، خلوتی و تاریکی، آشفتگی و فرسودگی از مهم‌ترین عناصر بی‌دفاعی فضاهای شهری (پل‌های زیرگذر) هستند.