تحلیل همدیدی امواج سرمایی در شمال‌شرق ایران

هدف این پژوهش، تحلیل همدیدی وقوع امواج سرمایی به عنوان یکی از مخاطرات محیطی در منطقه شمال‌شرق ایران است. از این رو آمار حداقل دمای روزانه شش ماه سرد سال در 13 ایستگاه سینوپتیک منطقه مورد مطالعه طی دوره آماری 89-1368 استفاده و با توجه به آستانه درنظر گرفته شده، نمره استاندارد دمای حداقل کمتر از 2/1- برای هر ایستگاه، تعداد 203 روز به عنوان روزهای با سرمای شدید در منطقه انتخاب شده است. سپس داده‌های روزانه فشار سطح دریا و ارتفاع ژیوپتانسیل سطح 500 هکتوپاسکال به صورت رقومی و با تفکیک مکانی5/2 درجه از سایت مرکزملی پیش بینی محیطی آمریکا برای روزهای انتخاب شده، استخراج گردیده است. برای به دست آوردن الگوهای سینوپتیکی موثر بر سرماهای حدی، داده‌های ارتفاع سطح 500 هکتوپاسکال برای روزهای انتخاب شده با استفاده از تحلیل مولفه اصلی کاهش یافته و سپس با استفاده ازروش آماری خوشه‌بندی و روش ادغام وارد، به شش گروه تقسیم شده است. این الگوها نشان می دهد، 90 درصد از سرماهای شدید منطقه، علت سینوپتیکی یا انتقالی دارند. به طوری که ریزش هوای سرد از عرض‌های بالاتر منجر به وقوع سرما در منطقه شده است. در شدیدترین سرماها، ریزش هوای سرد در شرق پشته بسیار قوی بر روی کوه های اورال باعث عمیق شدن ناوه در شرق دریاچه آرال گردیده وحرکت کند ناوه و ایستایی آن، تداوم موج سرما به مدت چندین روز در منطقه را موجب می‌شود. دراکثر الگوها مهم ترین پدیده سینوپتیکی و عامل اصلی وقوع سرما در منطقه، قرارگیری منطقه در پشت ناوه عمیق واقع در دریاچه آرال است که تا عرض‌های پایین گسترش یافته و همچنین منجر به تقویت فرابار سیبری در سطح زمین می‌‌گردد. این فرابار، هوای سرد را با امواج سرما از عرض‌های بالا به منطقه شمال‌شرق ایران منتقل می‌کند. در بقیه موارد، علت سرماهای شدید منطقه، سرمایش سطح زمین و تاثیر توپوگرافی محلی است.