ارزیابی نرخ فرسایش ‌ورقه‌ای با استفاده از دندروژئومورفولوژی (مطالعه موردی: دربادام قوچان)

فرسایش خاک، عامل اصلی روند تخریب زمین است که طی دوران‌های مختلف، در بسیاری از اکوسیستم‌های جهان اثرات قابل‌توجهی را بر جای گذاشته است. 75 درصد اراضی ایران در معرض فرسایش قرار دارد که حوضه‌ آبریز دربادام در شمال‌شرق ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این پژوهش با هدف برآورد نرخ فرسایش ورقه‌ای از تکنیک دندروژئومورفولوژی بر روی ریشه‌های بیرون زده درختان ارس استفاده شده است. با استفاده از روش نمونه‌برداری انتخابی تعداد 28 نمونه دیسکی از ریشه درختان ارس برداشته شد. سپس با آنالیز ماکروسکوپی و میکروسکوپی ریشه‌ها در آزمایشگاه به‌طور دقیق سال بیرون‌زدگی ریشه از خاک بر اثر فرسایش ورقه‌ای مشخص شد. در آنالیز ماکروسکوپی شاخص‌ تغییرات ناگهانی در عرض حلقه رشد و در آنالیز میکروسکوپی شاخص‌های تغییرات اندازه، تعداد و جهت‌گیری آوندها، اندازه لومن سلول‌ها و اندازه فیبرها اندازه‌گیری نشان از بیرون‌زدگی ریشه از خاک داشتند. نتایج نشان داد میزان فرسایش سالیانه کمتر از 0.1 میلی‌متر در سال بوده و میانگین فرسایش سالیانه در نمونه‌های تهیه شده از درختان با سن کم‌تر از 50 سال 0.52 میلی‌متر و برای درختان با عمر بین 50 تا 100 سال 0.33 میلی‌متر است که نشان‌دهنده تاثیر مثبت ریشه‌‌های درختان در نگهداشت خاک دارد. بیش‌ترین نرخ فرسایش سالانه در مراتع با پوشش فقیر و کم‌ترین میزان در جنگل با تاج پوشش کم ثبت شد. هم‌چنین نتایج نشان داد میان درجه شیب و میزان فرسایش ورقه‌ای رابطه مثبت وجود دارد. درنهایت مشخص شد تکنیک دندروژئوومورفولوژی روشی مناسب، کم‌هزینه و آسان برای برآورد نرخ فرسایش در مناطق دارای گونه درختی ارس است.

estimation of sheet erosion by dendrogeomorphology method

erosion is the main factor in the process of land degradation, which has left significant effects in many ecosystems of the world during different eras. 75% of iran’s lands are subject to erosion, and the darbadam catchment in northeast of iran is no exception.in this research, dendrogeomorphology technique has been used on the exposed roots of juniper trees with the aim of estimating sheet erosion rate. using selective sampling method, 28disc samples were done from the roots of juniper trees. then, by macroscopic and microscopic analysis of the roots in the laboratory, the exact year of root exposed from the soil due to sheet erosion was determined. in the macroscopic analysis, the index of sudden changes in the width of the growth ring, and in the microscopic analysis, the indicators of the changes in the size, number and orientation of the vessels, the size of the lumen of the cells and the size of the fibers were measured indicating the exposed of the roots from the soil.the results showed that the annual erosion rate is less than 1 mm per year. the average annual erosion rate in trees less than 50 years old is 0.52 mm and for trees between 50 and 100 years old it is 0.33 mm which shows the positive effect of tree roots in soil protection. the highest annual erosion rate was recorded in pastures with poor coverage and the lowest rate in forests with low canopy cover. these results showed that there is a positive relationship between the degree of slope and the amount of sheet erosion. finally, it was found that the technique of dendrogeomorphology is a suitable, low-cost and easy method for estimating the erosion rate in areas with juniper tree species.