ظرفیت‌سنجی میزان خطرپذیری سکونتگاه‌های حوضۀ آبریز تهلابِ سیستان و بلوچستان از سیلاب‌های اتفاقی

سیل یکی از پدیده های مخرب طبیعی است که فعالیت های انسانی و سکونتگاه های بشری را به شدت تحت تاثیر قرارداده است. پژوهش حاضر با هدفِ شناسایی سکونتگاه های مستعد خطرپذیری سیلابهای اتفاقی حوضۀ آبریزِ خشکِ تهلاب در استان سیستان و بلوچستان انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی-تحلیل و از نظر هدف، کاربردی است. داده ها با استفاده از 12 شاخص ظرفیت سنجی میزان خطرپذیری سکونتگاه ها شامل: جاده، آبادی، خاک، شیب، ارتفاع، بارش، پوشش گیاهی، زمین‌شناسی، کاربری اراضی، آبراهه اصلی، آبراهه فرعی و تراکم زهکشی حوضه جمع آوری گردیدند. در ادامه با استفاده از نظر کارشناسان خبره اصلاح و در 3 مرحله مورد تحلیل قرار گرفتند. ابتدا میزان اهمیت داده ها با استفاده از روش anp، در محیط نرم‌افزار super decision v2 از عدد 1 تا 9 ارزش گذاری شد. در گام دوم در محیط arc gis 10.7 و بر اساس میزان اهمیت، هر لایه به 4 طبقه پرخطر، کم­خطر، خطر متوسط و بدون خطر طبقه بندی شد. درگام سوم، با استفاده از ابزار همپوشانی وزنی، نقشۀ پهنه بندی خطر سیلاب حوضۀ آبریز تهلاب تهیه گردید. نتایج نشان داد که از میان 12 لایۀ فوق، آبراهۀ اصلی، شیب، کاربری اراضی و بارش بیشترین نقش را در تعیین پتانسیل خطر سیل خیزی محدوده تحقیق دارند. بر اساس یافته های پژوهش در مناطق خطرپذیر، 24 سکونتگاه از مجموع 68 سکونتگاه، در محدوده پتانسیل خطر زیاد تا خطر بسیار زیاد سیلاب واقع گردیده اند؛ به کارگیری روش های سازه ای (برنامۀ تامین زمان ماند آب) و غیرسازه ای (سیستم اعلام هشدار برمبنای مدل های پیش بینی سیلاب) به‌منظور کاهش خطر سیلاب در این سکونتگاه ها امری ضروری است.

capacity assessment of the vulnerability of settlements in the tahlab watershed of sistan and baluchistan through accidental floods

flood is one of the destructive natural phenomena that has greatly affected human activities and human settlements. the current research was carried out with the aim of identifying settlements susceptible to accidental floods in the dry catchment area of ​​tahlab in sistan and baluchistan province. the research method is descriptiveanalytical and practical in terms of purpose. twelve indicators of the capacity to measure the risk of settlements are: road, settlement, soil, slope, height, precipitation, vegetation, geology, land use, main waterway, secondary waterway and drainage density of the collective basin. were brought. in the following, they were modified using the opinion of experts and were analyzed in 3 stages. in the first step, the importance of the data was evaluated using the anp method in the super decision v2 software environment from 1 to 9. in the second step, in the arc gis 10.7 environment and based on the level of importance, each layer was classified into 4 highrisk, lowrisk, mediumrisk and norisk classes. in the third step, using the weighted overlay tool, the flood risk zoning map of the tahlab catchment area was prepared. the results showed that among the above 12 layers, the main waterway, slope, land use and precipitation would play the most important role in determining the flood risk potential of the research area. according to the findings of the research in risky areas, 24 settlements out of a total of 68 settlements are located in the range of highrisk potential to very high flood risk. thus, it is necessary to use structural methods (water retention time program) and nonstructural methods (warning system based on flood prediction models) in order to reduce the risk of flooding in these settlements.