تعیین عوامل موثر بر سیل‌خیزی رودخانه گرگانرود و ریز پهنه‌بندی خطر سیلاب شهرستان آق‌قلا با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی ahp

هدف از تحقیق حاضر بررسی معیارهای موثر در سیل‌خیزی رودخانه گرگانرود در محدوده شهرستان آق‌قلا است. پنج معیار کلی و 18 زیرمعیار فرعی موثر در ایجاد سیلاب رودخانه گرگانرود و شهرستان آق‌قلا، شناسایی و با روش سلسله‌مراتبی ahp معیارها و زیرمعیارها وزن‌دهی شده و لایه‌های آن‌ها در نرم‌افزار arcmap همپوشانی و نقشۀ خطر سیل شهرستان آق‌قلا تهیه شد. معیارهای توپوگرافی و مورفولوژی به ترتیب با اوزان 0.353 و 0.333 بیشترین تاثیر در به وجود آمدن سیلاب را داشتند. 14.19 درصد از مساحت شهرستان آق‌قلا در پهنه خطر خیلی‌کم (مناطق غربی و جنوبی شهرستان با توجه به توپوگرافی مناسب و دور بودن از حریم رودخانه)، 18.1 درصد در پهنۀ خطرکم (شمال‌غرب شهرستان با توجه به وجود مناطق باتلاقی و شوره‌زار)، 11.95 درصد در پهنه خطرمتوسط (شمال شهرستان با توجه به باتلاقی و تپه‌ماهوری بودن منطقه و جنوب شهرستان)، 29.66 درصد در پهنه خطرزیاد (جنوب‌شرق شهرستان به دلیل نزدیکی به رودخانۀ گرگانرود و زیرشاخه‌های رودخانه قره‌سو و غرب شهرستان به دلیل شرایط نامناسب مورفولوژی و شیب بسیارکم بستر رودخانه) و 26.1 درصد از شهرستان آق‌قلا در پهنه خطر خیلی‌زیاد (مرکز شهرستان و اطراف رودخانه گرگانرود با توجه به وضعیت توپوگرافی و مورفولوژی رودخانه) قرار دارند. دیواره‌سازی و تثبیت قوس خارجی پیچانرودها در محدوده روستاهای سلاق‌یلقی تا قانقرمه، لایروبی رودخانه در نزدیکی پل‌ها، تغییر کاربری اراضی متجاوز به حریم رودخانه، لایروبی و بسترسازی مناسب در محدوده شهری رودخانه گرگانرود و زهکشی و کانال‌کشی مناسب با شرایط توپوگرافی مناطق مرکزی شهرستان از اقداماتی است که به کاهش خطر سیل در شهرستان آق‌قلا کمک می‌نماید.

determining effective factors on gorganrood river flooding and micro-zoning of flood risk analysis in aq’qala county using ahp method

the main goal of this study was to investigate the effective factors on the flooding of gorganrood river in aq’qala county with emphasis on march 2019 flood event. in this research 18 subcriteria that play imperious role in creating flood inundation were identified. according to time series flood mapping, technical process of satellite data, field survey, and consulting with flood’s experts, the subcriteria were compared in each pairs using the ahp questionnaire, and their final weights were determined using expert choice software. topographic and morphological subcriteria with weights of 0.353 and 0.333 had the most impact on the occurrence of inundating, respectively. based on the results, 14.19% of area of aq’qala county have located in very low hazard zone (the western and the southern regions due to their suitable topography and distance from the gorganrood river), 18.1% in low hazard zone (the northwest of the aq’qala due to existence of swampland and salty plains), 11.95% in moderate hazard zone (the northern of the aq’qala due to swampy and hilly nature and southern of the aq’qala), 29.66% in high hazard zone (the southeast of aq’qala due to closeness to the gorganrood river buffer zones and tributaries of the qarasou river, and the western areas due to the unsuitable morphological conditions and low gradient of gorganrood bed river), 26.1% in veryhigh hazard zone (the middle of aq’qala due to plains’ topography, and qualitative buffer zones of the gorganrood river due to unsuitable morphological conditions). canalization of outer arch meanders in sallaq yilqi to gangirma villages, widening and dredging the river channel at aq’qala historic bridge, drainage and digging a detour channel according to topographic conditions in middle plains can mitigate the flood hazard in the aq’qala county.