تبیین مولفه‌های کلیدی افزایش تاب‌آوری کالبدی شهر تهران در برابر زلزله با رویکرد تحلیل ساختاری (مطالعه موردی: منطقه 10)

پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل ساختاری به تبیین مولفه‌های افزایش تاب‌آوری کالبدی منطقه 10 شهر تهران در برابر زلزله می‌پردازد. علت انتخاب این محدوده، تراکم جمعیتی بالا و بافت آسیب‌پذیر این منطقه از شهر تهران است. این پژوهش، تحقیقی میدانی با رویکرد توصیفی تحلیلی بوده و به دنبال پاسخ به این سوال است که عوامل کلیدی تبیین‌کننده مولفه‌های افزایش تاب‌آوری کالبدی منطقه 10 شهر تهران در آینده با توجه به وضع موجود کدام‌اند؟ برای تدوین چارچوب نظری، ابتدا با استفاده از روش اسنادی، ادبیات موضوع بیان شده و سپس با تکیه بر تکنیک پویش محیطی، داده‌های تجربی مستخرج گردیده است. جامعه آماری این تحقیق شامل 20 نفر از خبرگان و متخصصین شهری بوده و روش نمونه‌گیری، هدفمند است. در گام اول، بر پایه مرور متون نظری و ادبیات موضوع، 41 متغیر به‌عنوان شاخص‌های اولیه اندازه‌گیری تاب‌آ‌وری کالبدی استخراج و در گام بعدی نظرات خبرگان در مورد اثرات این متغیرها بر یکدیگر از طریق توزیع 20 پرسشنامه جمع‌آوری شدند. درنهایت پاسخ‌ها با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار micmac مورد تحلیل قرار گرفتند. در این تحلیل، میزان تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر یکدیگر و بر روند آینده تاب‌آوری کالبدی منطقه 10 تهران در برابر زلزله مشخص شد. نتایج حاکی از آن است که از بین 41 متغیر اولیه تاثیرگذار، 11 عامل در تاب‌آوری کالبدی منطقه 10 تهران در مقابله با زلزله اثر کلیدی دارند. این متغیرها عبارت‌اند از: دسترسی به شبکه معابر اصلی، دسترسی به نهادهای امدادرسان، ضوابط فنی و الگوهای ساخت‌وساز، دسترسی به آتش‌نشانی، استحکام بناهای عمومی، توزیع خدمات، بازسازی و بهسازی ساختمان‌های ناپایدار، کاربری زمین، کلاس دانه‌بندی‌، حفاظت از امکانات و زیرساخت‌های عمومی و نسبت راه به ساختمان در محدوده موردمطالعه. همچنین نتایج پژوهش نشان می‌دهد که روابط عوامل کلیدی، از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری زیادی برخوردارند.

The key components’ explanation of increasing Tehran physical resilience against earthquakes with a structural analysis approach (Case study: District 10)

The present study is a field research with a descriptiveanalytical approach and seeks to answer the basic question: What are the key components of increasing physical resilience in the 10th district of Tehran in the future according to the current situation? In this research, in order to codify a theoretical framework at first, the subject is described in detail using the documentary method, literature and theoretical foundations, and then by relying on the environmental scanning technique and the Delphi method, the experimental data is extracted. The statistical population includes 20 urban experts and specialists. Also, the sampling method used is a purposive sampling. In the first step of the research, based on the review of theoretical texts and documents about resilience and dysfunctional urban texture with emphasis on the physical dimension, 41 variables were extracted and then in the next step, experts’ opinions regarding the outcomes of these variables on each other through distribution of 20 Questionnaires were collected and finally the answers were analyzed using structural interaction analysis method in MICMAC software. In this analysis, the extent of direct and indirect effects of variables on each other and on the future trend of physical resilience in the district 10 of Tehran against earthquake was determined and then the key explanatory factors of the research topic were extracted. In the other words, out of a total of 41 influential initial variables, 11 variables were chosen as the key factors affecting the future trend of physical resilience in the district 10 of Tehran in the face of earthquakes. The aftermath of this study represents that the relationships of key components are so effectual and impressionable.