ارزیابی کیفی آب رودخانه دز از نظر کارایی در سیستم‌های آبیاری تحت فشار

مقدمه: محدودیت منابع آب کشور و تشدید این محدودیت که ناشی از تداوم افزایش میزان تقاضا است، سبب گردیده تا حداکثر استفاده از منابع آب موجود و افزایش بهره وری و درنتیجه افزایش تولید در واحد سطح مطرح گردد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی کیفی آب رودخانه دز از نظر کارایی در سیستم های آبیاری تحت فشار انجام گرفت. روش : برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه دز از نظر کارایی در سیستم آبیاری تحت فشار 7 ایستگاه سپید دشت سزار، سپید دشت زاز، تنگ پنج سزار، تنگ پنج بختیاری، دزفول، حرمله و بامدژ  انتخاب شد. داده های کیفی آب رودخانه دز، طی یک دوره ده ساله، از سازمان آب و برق خوزستان در سال‎های 93-1384 اخذ شد.یافته ها: ارزیابی کیفی آب با استفاده از نمودار پایپر نشان داد کیفیت آب در ایستگاه سپید دشت سزار، سپید دشت زاز و تنگ پنج سزار از نوع بی کربناته- کلسیمی می باشد. اما در ایستگاه های حرمله و بامدژ، غالب نمونه ها در منطقه خنثی قرار می گیرند. نتایج نشان داد میزان شوری از بالادست رودخانه به سمت پایین دست افزایش می یابد؛ بطوری که در ایستگاه بامدژ در 95 درصد مواقع دارای محدودیت کم تا متوسط از نظر استفاده در آبیاری قطره ای است. با توجه به میانگین sar و میانگین ec رودخانه دز فاقد محدودیت از نظر ایجاد مسئله نفوذ می باشد. نتایج نشان داد که ضریب همبستگی (r) کاتیون ها، بین 0.67 تا 0.78 و آنیون ها از 0.249- تا 0.6 متغیر بود. از ایستگاه حرمله به سمت پایین دست، از نظر کلر، آب رودخانه دارای محدودیت کم تا متوسط در آبیاری بارانی می باشد. بیشترین محدودیت بی کربنات در ایستگاه سپید دشت زاز در 97.50 درصد مواقع از نظر استفاده در آبیاری بارانی مشاهده شد. بررسی ها نشان داد میزان سدیم در ایستگاه های حرمله و بامدژ نسبت به ایستگاه دزفول به ترتیب 134 و 233 درصد رشد داشته است. همچنین در تمام ایستگاه ها شاخص اشباع لانژیلر منفی است و رسوب کربنات کلسیم ایجاد نخواهد شد.نتیجه گیری: با ورود زهکش های بسیار در پایین دست، به رودخانه دز مشاهده شد، در ایستگاه های حرمله و بامدژ با اینکه دبی افزایش یافته است، میزان ec، tds، کاتیون ها و آنیون ها نیز افزایش یافته است. ورود این زهکش ها در پایین دست رودخانه باعث شد از ایستگاه حرمله به سمت پایین دست، میزان کلر بیش از 3 میلی اکی والان بر لیتر شود که آب رودخانه دارای محدودیت کم تا متوسط در آبیاری بارانی از نظر کلر باشد. همچنین میزان سدیم  از ایستگاه دزفول به بعد رشد چشمگیری دارد؛ به طوری که میانگین غلظت سدیم در ایستگاه های حرمله و بامدژ نسبت به ایستگاه دزفول به ترتیب 134 و 233 درصد رشد داشته است. یشترین محدودیت بی کربنات از نظر استفاده در آبیاری بارانی، در ایستگاه سپید دشت زاز به میزان 97.50 درصد مواقع مشاهده شد. نتایج تحقیق نشان داد در تمام ایستگاه های مورد مطالعه شاخص اشباع لانژیلر منفی است و رسوب کربنات کلسیم ایجاد نخواهد شد. نشان داد بیش از 99 درصد نمونه های اندازه گیری شده در کلاس c2 و c3 قرار دارند.

quality assessment of dez river water in terms of efficiency in pressurized irrigation systems

abstractintroduction: the limitation of the country’s water resources and the aggravation of this limitation, which is caused by the continuous increase in the demand, has caused the maximum use of the available water resources and the increase in productivity and, as a result, the increase in production per unit area. the present research was conducted with the aim of evaluating the water quality of dez river in terms of efficiency in pressurized irrigation systems.methods: for quality assessment of dez river water in terms of efficiency in pressurized irrigation systems, 7 hydrometric stations were selected including sepid dashte sezar, sepid dashte zaz, tange pange sezar, tange pange bakhtiari, dezful, harmaleh, and bamdezh. qualitative data of dez river water along a decade (2005-2014) were taken from khuzestan water and power authority.findings: the qualitative analysis using piper diagram showed that water quality in sepid dashte sezar, sepid dashte zaz and tange pange sezar stations was calcium bicarbonate. although, in harmaleh and bamdezh stations the most of samples were neutral. the results showed that salinity amount was increased from the upstream to the downstream of the river. whereas, bamdezh station had low to medium limitation at 95 percent of times for drip irrigation usage. dez river had no limitation for infiltration due to suitable averages of sar and ec. besides, cations and anions coefficient of correlation was variable between 0.67 to 0.78 and -0.249 to 0.6 respectively. chlorine in the river water from harmaleh station toward the downstream of the river, had low to medium limitation for sprinkler irrigation usage. the most limitation of bicarbonate was observed at 97.5 percent of times in sepid dashte sezar station for using sprinkler irrigation. in addition, sodium amount in harmaleh and bamdezh stations compared to dezful station increased 134 and 233 percent respectively. langelier saturation index (lsi) was negative in the entire stations and calcium carbonate sediment won’t be created.