نقش بحران‌های اجتماعی در ماهیت دولت در دوران پس از صدور فرمان مشروطیت در ایران

در این مقاله شکل‌گیری اولین دولت مدرن در ایران در چارچوب تحلیل ساختار و عاملیت مورد بررسی جامعه‌شناختی قرار گرفته است. هر ساختی از کنش‌های پیوسته نیروهای اجتماعی شکل می‌گیرد و زمینه‌ای می‌شود برای کنش‌های آتی؛ از سوی دیگر هر کنشی نیز درون یک ساخت صورت می‌پذیرد که می‌تواند آن ساخت را تداوم بخشد یا ساختارشکنانه به گسست از آن بینجامد. در این مقاله، تاثیر دیالکتیکی یادشده را به‌گونه‌ای واکاوی می‌کنیم که ساختارهای اجتماعی در آستانه کشاکش‌های فرایند تجدد در ایران پس از صدور فرمان مشروطه زمینه‌ساز کنش‌های سیاسی بحران‌آفرینی می‌شود که در نهایت، نیروهای اجتماعی برای غلبه بر آن بحران‌ها به ساختی اقتدارگرایانه از سیاست روی می‌آورند. ساختار نظری این پژوهش با استفاده از نظریه «دولت» برتران بدیع و پی‌یر بیرن‌بوم شکل گرفته است. فرضیه تحقیق عبارت است از: میان بحران‌های اجتماعی و ساختار دولت رابطه وجود دارد. با استفاده از روش تاریخی (اسنادی) داده‌های مربوط به فرضیه تحقیق گردآوری شده و با روش تاریخی- موردی در چارچوب منطق قیاسی- قانونی، داده‌ها مورد تحلیل تبیینی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد تراکم بحران‌های اجتماعی در ایران موجب تضعیف جامعه مدنی شده و گرایش نیروهای اجتماعی به تمرکز قدرت برای حل بحران‌های جامعه، زمینه‌های سربرآوردن دولت حداکثری در ایران را فراهم کرده است.