تاثیر موازین فقهی بر شکل‌یابی معماری و محله‌های مسکونی اقلیت‌های یهودی و مسیحی در اصفهان دوره صفوی

زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان به‌عنوان «اهل‌ کتاب» همواره در سرزمین‌های اسلامی و در کنار مسلمانان زیسته اند. این همزیستی از آغاز منوط به شروطی بوده که در قرارداد مربوط به «اهل ذمه» مورد پذیرش آن‌ها قرار گرفته است. در این قرارداد برای اقلیت‌ها در ایجاد فضاهای شهری و آثار معماری شروطی معین شده است. اینکه شروط قرارداد ذمه چگونه و تا چه میزان در شکل معماری و فضاهای شهرهای ایران بازتاب یافته، پرسش اصلی‌ این تحقیق است. بنابراین، دو محله تاریخی یهودی‌نشین (جوباره) و مسیحی‌نشین (جلفا) انتخاب شده و مورد بررسی‌های نظام‌مند نگارندگان قرار گرفته است. انتخاب این دو محله به این دلیل است که از دوره صفوی تا کنون پیوسته مورد استفاده بوده و فضاهای معماری آن‌ها تقریباً سالم و قابل مطالعه باقی مانده‌ است.در تحلیل داده‌های میدانی روشن شد که درپی افزایش قدرت فقیهان در دوره صفوی، اقلیت‌های ساکن در شهرهای ایران چاره‌ای جز اجرای شروط مطرح در قرارداد ذمه را نداشته‌اند. تفاوت‌های موجود در بافت معماری و فضای شهری دو محله جلفا و جوباره اصفهان نشان می‌دهد در کنار مسایل مذهبی، شرایط متفاوت سیاسی پیروان این دو مذهب سبب شده که در دوره صفوی، جوباره تنزل کند و جلفا دوره اوج خود را بگذراند. همچنین، با تیکه بر داده‌های تاریخی می‌توان گفت میزان اعمال شروط یادشده به عوامل متعددی از‌جمله جایگاه سیاسی یهودیان و مسیحیان و نقش حامیان بین‌المللی آن‌ها بستگی تام داشته است.