تحلیل چگونگی استمرار معماری چهار‌‌‌طاقی از دوره ساسانی به اسلامی در ایران با تکیه بر روش نقد کهن‌‌‌الگویی

چهار‌‌‌طاقی از شکل‌های ارزشمند معماری ایران در دوران پیش از اسلام و بعد از آن بوده که در ساخت بنا‌‌‌های مذهبی و جز آن به‌‌‌کار رفته است. بنابر شواهد موجود باستان‌شناسی، این نوع معماری در پیش از اسلام به‌ویژه از دوره ماد در نقشه آتشکده‌‌‌ها مشاهده شده است. پس از مدتی این شکل از معماری کاربرد عام‌‌‌تری یافت و در بنا‌‌‌ی کاخ‌‌‌ها نیز به‌‌‌کار رفت. طرح چهارطاقی در دوران اسلامی نیز مورد استفاده قرار گرفت؛ هرچند در چهار قرن نخست هجری آثار و نشانه‌‌‌های استفاده از آن بسیار محدود بود. باوجود این، از دوره سلجوقی به بعد با لزوم گسترش فضا‌‌‌های معماری مانند مسجدها، این نقشه در ساخت بنا‌‌‌های مختلفی مانند مسجد، آرامگاه و کاخ و کوشک کاربرد گسترده‌‌‌ای یافته است. نگارندگان در پژوهش حاضر برآن‌اند تا با توجه به نظریه کهن‌‌‌الگویی یونگ، علل و عوامل انتخاب این شکل از معماری و نحوه انتقال آن از دوره ساسانی به اسلامی را با ذکر شواهدی از جنبه امر قدسی در منابع اسلامی بررسی و تحلیل کنند. به بیان روشن‌تر، این پرسش مطرح است که آیا معماری چهارطاقی الگویی برگرفته از باورهای مسلط جامعه و یا به تعبیری، اندیشه ناخودآگاه قومی مردمان ایران از دوره پیش از اسلام است که در فرهنگ مذهبی و ادبیات دوره اسلامی راه یافته، ریشه دوانده و سپس در ذهن آدمیان این مرز و بوم تحول یافته و در ساخت دیگر بناها ازجمله کاخ‌ها، کوشک‌ها، مسجد‌ها و بناهای آرامگاهی به‌کار رفته است. هدف این مقاله، یافتن پاسخی برای این پرسش است.