نقش روشنفکران اواخر دوره قاجار در شکل‌گیری نخستین دولت مدرن در ایران

نوشتار پیش‌رو برآمده از پژوهشیدرباره دوره انتقال قدرت ازسلسله قاجار به دولت مدرن پهلوی است. این پژوهش برخلاف رویکردهای مبتنی‌بر تاریخ سنتی،با تکیه بر تحلیل گفتمان فوکویی و ادبیات پسااستعماری، خوانشی دیگرگون از شکل‌‌گیری نخستین دولت مدرن در ایران به‌دست می‌‌دهد. مقاله نشان می‌‌دهد شکل‌‌گیری نخستین دولت مدرن در ایران تجسّد عینی و راهبردی گفتمان تجدّد آمرانه است. این متن در واکاویصورت‌بندیتجدّد آمرانه،اعمالِ گفتمانی شکل‌دهنده مقولات مقوّم صورت‌بندیگفتمان تجدّد آمرانه را شناسایی کرده و به تحلیل گفتمانِ انتقادینشریه‌های دوره انتقال قدرت از قاجار به پهلوی- کاوه، ایرانشهر، نامه فرنگستان، آینده و مرد آزاد- پرداخته است. مقولات برآمده از این تحلیل گفتمان شامل مفاهیم اساسی «تلقی از خود و دیگری، پرسش از انحطاط و عقب‌‌ماندگی»، «اخذ تمدن از غرب»، «جدایی دین از سیاست و عرصه عمومی»، «نخبه‌‌گرایی»، «ضرورت دولت مقتدر و آمر» و «ناسیونالیسم» است. روشنفکران دوره انتقال قدرت به‌مثابه گروه‌‌هایمرجع گفتمان تجدّد آمرانه و نیز اثرگذارترین گروه‌‌ استراتژیک این دوره در شکل‌‌گیری نهادی و گفتمانی نخستین دولت مدرن در ایران نقش برجسته‌‌ای داشته‌اند که تمرکز این متن واکاویتاثیر گفتمانی آن‌هاست.