انقلاب؛ چرا و چگونه بازخوانی ایدیولوژی انقلابی احزاب چپ دوره پهلوی

در ایران پیش از انقلاب، گروه‌ها و احزاب متعددی برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی پهلوی در تلاش بودند. این گروه‌ها برای همراه کردن مردم و نخبگان جامعه با خود، می‌بایست دلایل خود را برای نفی رژیم موجود، وضعیت مطلوب پس از رژیم فعلی و چگونگی رسیدن به جامعه موعود ارایه‌ می‌دانند. هر‌یک از گروه‌ها و احزاب فعال در آن روزِ ایران، نظرهای خود را در‌باره چرایی نفی وضعیت موجود و چگونگی رسیدن به وضعیت ایدیال، از مکاتب و نظریات مطرح آن زمان اخذ می‌کردند. در این میان، بودند احزابی که ایدیولوژی مارکسیستی را مبنای تحلیل وضعیت اجتماعی و سیاسی خود قرار می‌دادند و با تکیه به آن، به مبارزه با رژیم پهلوی می‌پرداختند؛ احزابی مانند حزب توده، چریک‌های فدایی خلق و مجاهدین خلق ایران از این‌قبیل‌اند. حزب توده، رژیم پهلوی را رژیمی وابسته به جبهه امپریالیست آمریکا و استبدادی می‌دانست؛ به همین دلیل خواستار جایگزینی آن با رژیمی ملی بود. هر‌چند حزب توده انقلاب را راه سرنگونی رژیم پهلوی می‌‌دانست، بر آن بود که برای آمادگی ذهنیت توده‌های مردم برای انقلاب باید کار فرهنگی و سیاسی انجام گیرد. چریک‌های فدایی خلق نیز برای مخالفت با پهلوی همان استدلال حزب توده را داشتند؛ اما معتقد بودند حکومت جایگزین باید تحت رهبری حزب پیش‌گامِ کارگران تشکیل یابد. چریک‌های فدایی هم عقیده داشتند انقلاب تنها راه رسیدن به وضعیت آرمانی است؛ اما بر‌خلاف حزب توده آمادگی ذهنیت توده‌ها را در گرو فعالیت‌های مسلحانه می‌دانستند. مجاهدین خلق نیز با دو گروه قبل در دلایل نفی رژیم پهلوی هم‌عقیده بودند؛ اما بر‌خلاف آن دو، علاوه‌بر اعتقاد به وجود شرایط عینی انقلاب، شرایط ذهنی انقلاب را هم مهیا می‌دانستند. به عقیده سازمان مجاهدین، تنها علت شکست مبارزه‌ها تا آن زمان، نبود سازمان‌دهی برای رهبری توده‌هاست که این خلا را نیز احزاب باید پر کنند. جامعه ایدیال مورد نظر مجاهدین، جامعه بی‌طبقه توحیدی بود.