احیا و تثبیت حوزۀ علمیۀ قم در ایران معاصر

این مقاله به بررسی پیدایش تاریخی حوزۀ علمیۀ قم در ایران می‌پردازد. استدلال می‌شود که پیدایش حوزۀ علمیۀ قم در ایران، به‌عنوان رقیبی برای حوزه‌های علمیه در عراق عرب، نتیجۀ هم‌نشینی تغییرات ‌ایجاد شده درون روحانیت و دگرگونی‌های به‌وجود آمده در نیروهای مادی در خاورمیانه بود. برخلاف دیدگاه ارتدوکس و متعارف که به دنبال منشا استعلایی برای این نهاد دینی است، این مقاله استدلال می‌کند که هم‌زمانی تقریبی پدیدار شدن حوزۀ علمیۀ قم و دولت مدرن که به‌نوعی در تعارض و تمایز با آن فهمیده می‌شوند، نباید چندان پارادوکسیکال یا متناقض‌نما به نظر برسد. درحقیقت این دو نهاد، باتوجه‌به نیاز روحانیت شیعه برای حفظ و سازماندهی خود در میانۀ بحران به‌وجود آمده به واسطۀ اضمحلال امپراتوری عثمانی و تضعیف حوزۀ عتبات و بی‌جا شدن روحانیت، در تعامل با هم به‌وجود آمدند، به‌طوری‌که نه دولت مدرن در موضع حذف این نهاد «سنتی» برآمد و نه این نهاد «سنتی» در تقابل حاد با امر مدرن برخاست. 

the revival and consolidation of qom seminary in modern iran

this article explores the genesis and consolidation of the qom religious seminary in modern iran. it’s argued that the emergence of this religious institution in iran as a rival to seminaries in iraq’s shrine cities, was the result of transformations within the shia clergy and material forces in the middle east. contrary to the orthodox view that seeks a transcendental origin for this institution, it’s argued here that the almost simultaneous emergence of the modern state in iran and qom seminary was not a paradoxical process. it’s argued here that following the collapse of the ottoman empire and the gradual decline of religious seminaries in najaf and karbala, shia ulama were in need of a new place to survive. that material change encouraged them to relocate to iran and work with a state that was deemed secular.