بررسی تطبیقی هویت اعتراضی و نهادهای سازمانبخشِ جنبش‌های اجتماعی در ایران طی سال‌های 1378-1396

در مقالۀ حاضر با استفاده از نظریۀ بسیج منابع چارلز تیلی و با تاکید بر الگوی بسیج سیاسی تیلی، به بررسی ویژگی‌های سازمان‌یابی در سه جنبش اعتراضی سال‌های 1378،  1388 و 1396 در ایران پرداخته شده است. پرسش اصلی این تحقیق آن است که تفاوت‌ها و شباهت‌های هریک از این جنبش‌ها از منظر فرایند سازمان‌یابی (هویت مشترک و نهادهای سازمان‌دهنده) چه بوده است؟ روش این پژوهش، مقایسۀ تطبیقی تاریخی این سه جنبش برپایۀ تحلیل تفسیری اسناد و مقایسۀ موردهاست. برپایۀ نتایج حاصل از تحقیق، تفاوت‌ها و شباهت‌های سه جنبش مورد بررسی از منظر سازمان‌یابی تعیین شده است. تشکل‌های سازمان‌دهنده در جنبش 1378، عمدتاً ترکیبی از احزاب رسمی اصلاح‌طلب، تشکل‌های رسمی دانشجویی و حلقه‌های روشنفکری دینی هستند. سازمان در جنبش 1388 مرتبط با کمپین‌های انتخاباتی و ستادهای انتخاباتی، احزاب رسمی اصلاح‌طلب و  تشکلات رسمی دانشجویی است، اما نقش محوری بر مشارکت از پایین به بالای طبقۀ متوسط شهری و شبکه‌سازی‌های وسیع این طبقه از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی استوار است. در مقایسه با جنبش‌های 1378 و 1388، در جنبش 1396 هسته‌های معترض صنفی یا گروه‌های معترضی که مستقیماً در معرض تهیدستی قرار داشتند، موتور محرک سازمانی جنبش 1396 هستند.

a comparative study of protest identity and organizing institutions of social movements in iran during 1378-1396

in the present article, using charles tilly’s resource mobilization theory and emphasizing tilly’s political mobilization model, the organizational characteristics of the three protest movements of 1978, 1988 and 1996 in iran have been studied. the main question of this research is what are the differences and similarities of each of these movements from the perspective of the organizational process (shared identity and organizing institutions)? the method of this research is comparative historical comparison of these three movements based on interpretive analysis of documents and comparison of cases. based on the results of the research, the differences and similarities of the three movements under study have been determined from an organizational perspective. the organizing organizations in the 1978 movement are largely a mix of formal reformist parties, formal student organizations, and religious intellectual circles. the organization in movement 88 is associated with election campaigns and campaign headquarters, official reformist parties, and official student organizations, but its central role is based on bottom-up participation of the urban middle class and its extensive networking through communication technologies. compared to movements 78 and 88, in movement 96 the protesting trade unions or protest groups that were directly exposed to poverty are the driving force behind the organizational movement of movement 96.