تبیین و بررسی نظام زندان و حبس در ایران قرون پنجم و ششم هجری بر اساس روش تبارشناسی فوکو

زندان یکی از کهن ترین اشکال تنبیه و برجسته ترین مکانِ طرد در تاریخ جوامع بشری است که تشکیلات بیرونی و سازوکار درونی آن، از جامعه ای به جامعۀ دیگر و از دوره ای به دورۀ دیگر تغییر می کرده است. اشکال مختلف زندان و موقعیت برجستۀ مکان زندان در ساختار کالبدی شهرهای ایرانی اسلامی و استفادۀ مکرر از مجازات حبس در مورد محکومان در تاریخ ایران در قرون پنجم و ششم هجری، این پرسش را برمی انگیزاند که زندان در کجای نظام حقوقی قضائی قرار می گرفت و سازوکار درونی آن چگونه بوده است. مقالۀ حاضر بر آن است با رویکردی توصیفی تحلیلی و با الهام از مطالعات میشل فوکو، به بررسی نظام زندان و حبس بپردازد و توصیفی کامل از آن در دورۀ مزبور ارائه کند. در پایان، چنین نتیجه گرفته شد که زندان به مثابۀ مکانِ طردْ در دل یک شبکه بندی دقیق فضای شهری و قلمروی قرار داشت که از طریق جای دادن زندانیان به بهترین شیوۀ تقسیم بندی های دوتایی و توزیع تفاوت گذارانۀ زندانیان را بازنمایی می کرد. زندانیان محاکم حقوقی قضائی بر اساس جرم، نوع و میزان محکومیت، جنسیت، سن، جایگاه تشکیلاتی و غیره، تنها با گذراندن دوران محکومیت و یا استفاده از سایر ابزارهایی که نظام حقوقی قضائی مبتنی بر فقه اسلامی در اختیار او می گذاشت، قادر به بازگشت به جامعه بود؛ اما زندانیان سیاسی امنیتی که به ارادۀ قدرت سیاسی گرفتار حبس شده بودند، اگر تا مرگ در حبس نمی ماندند، آزادی شان در گرو عفو یا مرگ حاکم و سلطان بود.

Explaining and examining the forms of imprisonment and the internal mechanism of prisons in the history of Iran in the fifth and sixth centuries AH based on Foucault's genealogical method

AbstractPrison is one of the oldest forms of punishment and the most prominent place of exclusion in the history of human societies that its external organization and internal mechanism have changed from a society to another society and from a period to another. The various forms of prison, its prominent position in the physical structure of IranianIslamic cities and also the frequent use of imprisonment for convicts in the history of Iran in the fifth and sixth centuries AH raises the question that where the position of prison in the legaljudicial system was located and how its internal mechanism was worked. The present paper attempts to investigate the prison and imprisonment system with a descriptiveanalytical approach inspired by the studies of Michel Foucault. In the end, it was concluded that the prison as a place of exclusion lied at the heart of an accurate partitioning of urban and territorial space that through accomodating the prisoners, represented in the best way the binary division and discriminatory branding of (dangerous/harmless; guilty/guiltless) prisoners; and coercive assignment and differential distribution. The Prisoners of judiciallegal tribunals depending on their crime, the type and the rate of conviction, sexuality, age, organizational status and so on, were allowed to return to the society only by serving their sentences or using other tools provided by Islamic jurisprudence. Nevertheless, the politicalsecurity prisoners that were imprisoned by the will of political power, if they wouldn rsquo;t remain in the prison until their death, they could be released only through forgiveness or the death of the ruler and sultan.