تحلیلی بر تحولات جوامع نیمۀ غربی ایران در دوران آهن با بررسی گاهنگاری و فرضیات مرتبط

دوران آهن یکی از دوره های کلیدی و مهم در فرآیند تطور فرهنگ انسانی در جهان است. این دوره نشان گر دوره ای حساس از تغییرات در زندگی انسانی است. هم زمان با دوران آهن شهرهای جدید شکل گرفتند و شهرنشینی وارد مرحلۀ تازه ای شد. مراتب اجتماعی ثابت شدند و در پی تحولاتی که در زمینه های فن آوری، صنعت، معماری، نگارش و نیز ایدئولوژی رخ داد سنن فرهنگی جدیدی در جوامع انسانی شکل گرفت. اما ظهور این دوره در فلات ایران به گونه ای دیگر است. در این دوران هیچ منطقه ای در ایران، به جز تمدن عیلام، در سرزمین هایِ پستِ جنوبِ غرب ایران، همچون سرزمین های مجاور مانند بین النهرین و یا آناتولی مراحل شهرنشینی و یا نگارش را تجربه نکرده بود. با این حال نمی توان به این بهانه نقش ایران را در ظهور و تطور فرهنگ های دوران آهن در منطقه نادیده گرفت. چرا که همان طور که از داده های باستان شناختی و منابع مکتوب برمی آید به دلیل مشخصه های جغرافیایی، شرایط استراتژیکی و نیز آب و هواییِ این منطقه موجب شده تا نقش مهمی را در شکل گیری و انتقال یا جابه جایی فرهنگ های دوران آهن در منطقه ایفا کند. از این دیدگاه مطالعۀ فرهنگ های دوران آهن در ایران، شکل گیری و نحوۀ گسترش آن ها هم از لحاظ جغرافیایی و هم از لحاظ تطوری می تواند در شناخت این دوره بسیار موثر افتد. با این حال به دلیل پیچیدگی جغرافیایی نیمۀ غربی ایران شناخت فرهنگ های آهن در این منطقه آغاز و گسترش آن ها به صورت کامل و دقیق صورت نگرفته است و نظریات و فرضیه های بسیاری در این رابطه وجود دارند. این مقاله در نظر دارد با بررسی و ارزیابی دیدگاه ها و نظریه ها الگویی برای آغاز و گسترش فرهنگ های دوران آهن در منطقه و تحولات اجتماعی در طول آن ارائه دهد.

Analysis of the Societies of Western Iran during Iron Ages by reexamining its Chronology and Related Theories

AbstractIron Age is one of the key and important periods of the humankind evolutionary process in the world. This period is representative of crucial changes of human life. New citied were erected and urbanization took on a new dimension by large numbers of urban dwellings. Social hierarchies were stabilized and new cultural traditions in human societies emerged by technological, industrial, literature and ideology. But the case in Iranian Plateau is not the same. No region in the Iranian Plateau had experienced an integrated power and literature except the Elamites, unlike neighboring regions such as Mesopotamia and Anatoly. While despite all these lacking and differences the region can rsquo;t be disregarded in figuring out the general overview of the Middle Eastern Iron Age puzzle. As the region rsquo;s specific geographical characteristics as well as its strategic position made it share an important part in the formation and replacement of the Iron Age cultures in the Middle East. In this regard studying the Iron Ages in Iran and their formation both from geographical and theoretical would be of great importance in knowing this period changes. However, because of geographical complexity of the western Iran knowing the Iron Age cultures, their emergence and develop is not complete and there are many theories on the issue. In order to explain the evolutionary process of the Iron Age societies in the region, this article aims to review and reevaluate the various theories on Iron Age emergence and development through western Iran and