نقش مفهوم توده - فضا در تبیین مکان معماری

شناخت ویژگی‌های معماری منوط به بررسی مولفه‌های کالبدی - که به طورکلی «توده» نام دارد - و درک ویژگی‌هایی با حضور «عدم توده» - که فضا نام دارد -محقق می‌شود. معماری از موجودیت توده و فضا مستقل نبوده و کیفیت‌های مختلف فضای معماری از نسبت‌های مختلف توده و فضا شکل می‌گیرد که نظام توده - فضا نامیده می‌شود. در واقع نظام توده - فضای معماری با ایجاد ساختارهای کالبدی - ادراکی و کالبدی - عملکردی، فضای معماری باکیفیت‌های متفاوت خلق می‌کند. از این رو شناخت نظام توده - فضا و ویژگی‌های آن می‌تواند شناخت طراحان و معماران را نسبت به کیفیت فضا و مکان معماری ارتقا دهد. این مقاله با طرح فرضیه‌های زیر تلاش می‌کند نقش بنیادین و موثر نظام توده - فضا را در کیفیت مکان تبیین کند : الف. نظام توده - فضا مفهومی بنیادین و سرآغاز و بن‌مایه امر معماری است، ب. نظام توده - فضا موجب ظهور کالبدی و ادراکی اثر معماری شده و نظام ساختاری مکان را ایجاد می‌کند و پ. نظام توده - فضا در طول زمان با ایجاد ساختارهای کالبدی - ادراکی و کالبدی - عملکردی، فعالیت‌ها و معانی مکان را ایجاد کرده و موجب تجلی آن می‌شود. جهت تبیین فرضیه‌ها ابتدا نظام توده - فضا بررسی شده و اجزای آن توضیح داده می‌شود، سپس مولفه‌های اصلی مکان معرفی شده و عناصر معماری و مکان مقایسه و تفسیر می‌شوند. روش تحقیق این مقاله براساس روش توصیفی - تحلیلی و استدلال منطقی پایه‌ریزی شده و مبتنی بر بررسی و تحلیل اطلاعات کتابخانه‌ای، مقایسه، تفسیر و نتیجه‌گیری از آنهاست. در نهایت این پژوهش نشان می‌دهد که سه شاخصه “محصوریت”، “نحوه حرکت” و “تناسبات” حاصل از نظام توده – فضا، کیفیت مکان معماری را آشکار می‌کند.