رابطه جنسیت و فضا در عرصه‌های خصوصی و عمومی دوره قاجار

جنسیت، مفهومی اجتماعی- فرهنگی است که در خلال زمان و مکان دستخوش تغییر است و در شکل‌دهی به آن، عوامل متعددی چون عقاید و باورها، آموزه‌های دینی و آداب و رسوم دخالت داشته‌اند. پژوهش حاضر با روش تاریخی- تفسیری و با تکیه بر متون تاریخی و سفرنامه‌ها و تمرکز بر ساختار فرهنگ و مذهب در جامعه ایرانی، عرصه‌های جنسیتی و علل اجتماعی فرهنگی شکل‌گیری آن در جامعه شهریِ دوره قاجار را مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین عرصه‌های جنسیتی در سه جامعه شهری، روستایی و عشایریِ آن دوره با یکدیگر مقایسه شده است و با این پیش‌فرض که میان «هویت جنسیتی» و «هویت فضایی» رابطه مثبت وجود دارد، در پی پاسخگویی به یک پرسش اصلی است : ویژگی‌های فضایی و نحوه استفاده از عرصه‌های خصوصی و عمومی در دوره قاجار چگونه از هویت جنسیتی تاثیر پذیرفته است؟ در این راستا، ابتدا عرصه‌های جنسیتی در عرصه‌های خصوصی و عمومیِ دوره قاجار را یافته و سپس به تبیین و تحلیل نظرات سفرنامه‌نویسان می‌پردازد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که عوامل فرهنگی چون باورهای آیینی، نحوه پوشش، آموزش زنان و نفوذ عناصر فرهنگ غرب در اواخر دوره قاجار، عوامل اجتماعی شامل ساختار قدرت، طبقه اجتماعی و هنجارهای اجتماعی، همچنین عوامل اقتصادی شامل شیوه معیشت و منطقه جغرافیایی، رابطه جنسیت و فضا را متغیر می‌سازند. چگونگی تاثیرگذاری این عوامل مبحثی است که در این مقاله به آن پرداخته شده است.