واکاوی تمایز ماهوی مدینه (شهر) و قریه (روستا) در ادبیات قرآنی

قرآن کریم به عنوان مهم‌ترین متن دینی مسلمانان در حوزه‌های مختلف دانش بشری دارای ظرفیت‌های قابل توجهی است که اغلب مورد غفلت قرار گرفته است. از جمله موضوعات طرح شده در این کتاب آسمانی، شهر و مولفه‌های آن است که بر این اساس، تاکنون پژوهش‌های مختلفی پیرامون شهر اسلامی انجام شده است. در همین راستا، طی این مقاله به بررسی این مسیله پرداخته شده است که آیا قرآن کریم، تمایزات عرفیِ میان شهر و روستا را به رسمیت می‌شناسد یا خیر؟ به بیان دیگر، در ادبیات قرآنی، شهر چه مولفه یا مولفه‌هایی دارد که آن را از قریه (آبادی یا روستا) متمایز می‌سازد؟ برای این منظور در این مقاله، دو کلیدواژه مدینه (شهر) و قریه (روستا) در قرآن کریم با استفاده از روشی ترکیبی (مرکّب از تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی) مورد ژرفکاوی قرار گرفته‌اند. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که قرآن کریم برخلاف نظریات رایج در حوزه شهرسازی، مولفه اصلی در تمایز ماهوی شهر و روستا را ناشی از تفاوت‌های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و حتی جمعیتی نمی‌داند بلکه در ادبیات قرآنی، مولفه اصلی در تمایز ماهوی شهر و روستا عبارت است از ایمان به خدای متعال و الزامات حاصل از آن و لذا یک زیستگاه انسانی، هر چقدر هم که به لحاظ جمعیتی و کالبدی بزرگ باشد، چنانچه فاقد این مولفه باشد از منظر قرآن فاقد استحقاق لازم برای اطلاق واژه مدینه (شهر) است. این ادّعا در بدنه پژوهش، با تطبیق آیات مختلفِ حاوی واژه‌های مدینه و قریه پیگیری و اثبات شده است.