ارزیابی دانش معماری ایران در زمینه مجموعه‌های صنعتی

این نوشتار موید آن است که ارزیابی دانش معماری در خصوص مجموعه‌های صنعتی به شناسایی چالش‌های توسعه آن کمک می‌کند. تامل در مولفه‌های توسعه دانش معماری سبب شد تا ارزیابی این دانش در سه بخش دانش نظری (یا تولیدات نظری)، انتقال دانش (یا برنامه‌های آموزشی) و دانش عملی انجام شود. گفتنی است با توجه به ماهیت متفاوت سه‌گانه‌های مذکور، روش ارزیابی هرکدام متناسب با ویژگی‌های ماهوی آنها انتخاب شد. بدین ترتیب ارزیابی حوزه‌های نظری به علت ماهیت نوشتاری آن، با روش تحلیل محتوا توام شد. در این بخش، مقالات علمی پژوهشی (مندرج در پانزده نشریه معتبر معماری تا زمستان 1393)، 2500 عنوان کتاب منتخب، پایان‌نامه‌های دانشجویی مقطع کارشناسی ارشد (که طی سال‌های 1380 تا پایان 1389 در دانشگاه شهید بهشتی به انجام رسیده‌اند) و رساله‌های دکتری معماری (که در دانشگاه‌های داخل کشور تا پایان سال 1391 تکمیل شده‌اند)، مورد بررسی قرار گرفت تا کمیّت دانش نظری در خصوص معماری مجموعه‌های صنعتی برآورد شود. لازم به ذکر است این سنجش در مقایسه با شش کاربری منتخب منظر، مسکونی، مذهبی، درمانی، آموزشی و اداری به انجام رسید. در بخش انتقال دانش، ارزیابی مذکور به تحلیل محتوای برنامه‌ها، گرایش‌ها، رشته‌ها و واحدهای درسی مطرح در سه مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری معطوف شد. همچنین برای آگاهی از وضعیت دانش عملی، به ارزیابی جهت‌گیری مسابقات معماری (اعم از مسابقات دوره‌ای و مسابقات برگزار شده در بازه انتخابی 1389-1386) و نیز بررسی نمونه‌های انتخابی از واحدهای صنعتی موجود (در قالب 63 واحد صنعتی از شهرک صنعتی کاسپین قزوین) اقدام شد. نتایج نشان می‌دهد که دانش معماری مجموعه‌های صنعتی در مقایسه با دیگر کاربری‌ها از کمترین تولید نظری و انتقال تعلیمی برخوردار بوده است (چالش کمّی). علی‌رغم چنین وضعیتی، در حوزه عملی با رشدی کمّی قرین بوده و نیازمند توجه کیفی است (چالش کیفی). همچنین توسعه دانش معماری در زمینه مجموعه‌های صنعتی فاقد ساختار منسجم بوده و عمدتاً به صورت موضعی و گسسته در حال رشد است. نتایج گویای آن است که رفع چالش‌های یاد شده با انسجام‌بخشی به سه‌گانه‌های مذکور و اتخاذ راهبرد عمل به نظر (در قالب مهندسی معکوس) محقق می‌شود. تحقیق بر این نکته تاکید دارد که توسعه دانش معماری در خصوص مجموعه‌های صنعتی با برنامه‌ریزی در قالب ماتریسی از مولفه‌های تکمیلی و تکاملی متشکل از حوزه‌های سه‌گانه میسر می‌شود.