واکاوی فرایندهای راه‌یابی و مسیریابی کارآمد در شهرهای گذشته ایران

راه‌یابی1، به معنای توانایی فرد برای رسیدن به مقاصد فضایی خود در محیط‌های جدید و پیچیده، به سهولت و سرعت انجام این فرایند در محیط‌های آشناست. خوانایی فضا و راه‌یابی خصوصاً در مکان‌های عمومی مثل مراکز خرید، فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها و ... از اهمیت فراوان برخوردار است تا آنجا که امروزه وقتی از مسیله گم‌کردن جهت حرکت در مکان‌های مختلف یاد می‌کنند، از احساس ناامیدی و وحشتی که همراه آن است سخن می‌رانند. دستیابی به این قابلیت و تقویت آن، از دهه 70م. تاکنون، موضوع پژوهش‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف شهرسازی، معماری، روانشناسی محیطی و ... بوده است. هدف این تحقیق یافتن عناصر و ویژگی‌های فضایی تسهیل‌کننده فرایند راه‌یابی در شهرهای گذشته ایران است و یافتن پاسخی برای این پرسش که آیا مولفه‌های خوانایی فضایی - که امروزه در مباحث طراحی شهری مطرح‌اند- در ساختار شهر های گذشته ایران یافت می‌شوند؟ پژوهش حاضر که از نوع بنیادی بوده و نتایج آن می‌تواند جنبه کاربردی پیدا کند، در سه مرحله کلی انجام ‌شده است : نخست مطالعه اسنادی یا کتابخانه‌ای شامل بررسی مفهوم راه‌یابی و مسیریابی، دسته‌بندی یافته‌های محققین حوزه شهر و طراحی شهری در مورد عناصر شکل‌دهنده شهر و نیز مطالعه عناصر کالبدی تشکیل‌دهنده ساختار شهرهای گذشته ایران. مرحله دوم : مطالعات موردی، شامل بررسی ساختار سه نمونه از شهرهای قدیمی ایران (زواره، تبریز و شیراز) و مرحله سوم تجزیه و تحلیل یافته‌های دو مرحله قبل و جمع‌بندی مطالب. نتایج نشان می‌دهد که خوانایی، پیوستگی فضایی و تباین و توالی فضایی مهم‌ترین عواملی هستند که به تسهیل فرایند راه‌یابی و مسیریابی در شهرهای گذشته ایران کمک کرده و در طراحی شهرهای معاصر نیز به‌عنوان عواملی راهبردی مورد توجه طراحان قرار می‌گیرند.