سیری در مبانی بازسازی و مرمت سنتی نقاشی‌های دیواری در ایران

پیش از سال‌های دهه 40 شمسی، فعالیت‌های انجام شده در حوزه حفاظت از نقاشی‌های دیواری در ایران، با مبانی نوین مرمت مطرح شده توسط هییت متخصصان ایتالیایی (ایزمیو)1 در سال‌های پس از این دهه، منطبق نبوده است. اگر چه ریختن و یا تیشه‌ای‌کردن نقاشی‌های دیواری آسیب‌دیده و کشیدن گچ روی آنها توسط نقاشان، که در دوره‌های مختلف و با هدف بازسازی نقاشی انجام شده، نوعی رویکرد حفاظتی محسوب می‌شود، اما شیوه‌ای است که از طریق بازسازی و نوسازی نقاشی‌ها، بدون حفظ اصالت اثر و متمایز با نوع عملکرد در سال‌های آغاز مرمت علمی و نوین صورت پذیرفته است. نمونه‌های بسیاری از نقاشی‌های دیواری به ویژه در آثار شاخص (اصفهان، شیراز و ...) مشاهده می‌شوند که به صورت چند لایه روی هم اجرا شده‌اند. آثاری که توسط استادان مطرح همچون «مصوّرالملکی»، «جواد رستم شیرازی» و ... در آن دوران بازسازی شده‌اند.2 اهداف این پژوهش، پس از بررسی پیشینه تحقیقات در این حوزه و آگاهی از عدم وجود مستندات و پژوهش‌های منسجم مربوط به این روند در سال‌های قبل از دهه 40 ش. و نیز با نگاه به ضرورت شناخت این مستندات به منظور پیشبرد اهداف حوزه مرمت و پاسخگویی به پرسش‌ها و ابهامات موجود در این زمینه تعریف شده است. موضوعاتی که نگارنده را بر آن داشت تا در این مجال، با نگاهی کوتاه به شناخت روش‌ها و دلایل کاربرد آنها، نوع دیدگاه و روند مرمت سنتی قبل از این دهه را مورد کاوش قرار دهد. با عنایت به موارد اشاره‌شده و نیز معنای واژگان حفاظت و مرمت در سال‌های پس از دهه 40 ش. تا‌کنون، مهم‌ترین پرسش این است که، آیا می‌توان نحوه عملکرد در خصوص نگهداری نقاشی‌های دیواری تا قبل از دهه مذکور را حفاظت و مرمت دانست؟