نگره مولف و آثار کمال‌الدین بهزاد و رضا عباسی

آثار نگارگری ایران عرصه پرباری جهت انجام پژوهش‌های معاصر است. در میان نشانه‌های پراهمیت در آثار نگارگری ایران موضوع امضا و نام هنرمند را می‌توان مطرح کرد. امضا و نوشتن نام مولف به‌ نوعی صحه بر ثبت نگاره به دست هنرمندی خاص است. این سنت به نوعی اثر را شناسنامه‌دار و به عبارتی اصل و نسب‌دار می‌کند. نام هنرمند که بر سینه اثر بدرخشد رابطه خویشاوندی آن درست از کار در می‌آید و راه بر انتساب آن به هر هنرمند یا هنرمندان دیگر بسته می‌شود. بحث مولف، امضا و روش به‌کارگیری آن توسط هنرمندان ایرانی مانند رضا عباسی و کمال‌الدین بهزاد در دوره صفوی و تیموری با توجه به نظریه‌های انتقادی معاصر هدف مهم این پژوهش تلقی می‌شود. نیل به این هدف با روشی تطبیقی‌ـ تحلیلی تحقق پیدا می‌کند تا پاسخی بر این سوال باشد که نظریه مولف را چگونه می‌توان دسته‌بندی کرد و در آثار رضا عباسی و بهزاد چگونه مقوله مولف/ پدید‌آورنده و رقم‌زدن را می‌توان تحلیل کرد؟ به منظور فراهم‌ساختن پاسخ مسیله پیش‌گفته، در بخش اول، بحث مولف در حوزه نقد ادبی بررسی می‌شود. سپس به طور تطبیقی بحث مولف در نگاره‌های دو هنرمند مذکور از دوره صفوی و تیموری مقایسه می‌شود. نتیجه حاصل این است که بسیاری از هنرمندان ایرانی و سر‌آمد آنها «رضا عباسی» و «کمال‌الدین بهزاد»، به صورت عملی نظریه‌هایی درباره مولف مطابق نظریه‌های انتقادی معاصر را در آثارشان به مرحله اجرا درآورده‌اند. در سده دهم به دلیل تحولات خاص، مفهوم جدیدی از هنرمند به میان می‌آید. تا پیش از این زمان، اثر هنری از بقیه وجوه شرایط تحقق یک اثر (مانند مخاطب و هنرمند) با اهمیت‌تر بود. با تنومند‌شدن رو به فزونی وجه هنرمند و مولف، یافتن ردپای مولف در اثر هنری ویژگی برجسته‌ای شد. جدا از مضامین سنتی مربوط به هنرمند و مولف، اعتقاد به حضور غایب مولف در آثار بهزاد و کاربرد آن به مثابه مولفه‌ای کارکردی در آثار رضا عباسی مناسب‌ترین نتیجه هم‌خوانی با نظریه‌های معاصر است.