تحقق «معماری اسلامی» از دیدگاه نظریۀ «علم دینی» (در جستجوی مبانی نظری برای «مکتب معماری اسلامی» به‌عنوان یکی از مولفه‌های «تمدن‌سازی نوین اسلامی-ایرانی»)

بیان مسئله: «علم دینی» یا «علم اسلامی» دارای ریشه‌ای کهن بوده و تاریخ آن با شکل‌گیری اسلام مطابق است اما شکل امروزی آن تحت‌عنوان نظریۀ علم دینی پس از ظهور انقلاب صنعتی و علوم مدرن و شهود نتایج منفی آن، در جوامع اسلامی بیان شد. این نظریه پس از انقلاب اسلامی در ایران با هدف اسلامی‌کردن علوم و در پی آن اسلامی‌کردن دانشگاه‌ها و تولید علم در راستای تحقق « تمدن نوین اسلامی- ایرانی» از سوی نظام حکمرانی به‌عنوان مطالبه‌ای از سوی اندیشمندان مطرح شد و به‌طور جدی بررسی شد، چنان‌که اکنون به قوام قابل قبولی رسیده است. ازاین‌رو، لازم است کاربرد این نظریه در علوم مختلف بررسی شود. ازسویی، بحث معماری اسلامی و تحقق آن در معماری معاصر و آیندۀ ایران از چالش‌های مهم کشور در حوزۀ معماری است. ازاین‌جهت، بررسی ارتباط این دو موضوع با این سوال که «شاخص‌های معماری اسلامی از منظر نظریۀ علم دینی چیست؟» به‌عنوان پرسش اصلی و «معماری اسلامی چه هست و چه نیست؟» به‌عنوان پرسش فرعی مورد نظر قرار گرفت. هدف پژوهش: هدف این پژوهش تبیین شاخصه‌ها، چهارچوب و اصولی برای «تحقق معماری اسلامی» با بهره‌گیری از مبانی «نظریۀ علم دینی» است.روش پژوهش: در راستای تحقق هدف پژوهش، ابتدا ملاک‌های علم دینی و سپس ابعاد معماری از منظر حکمت اسلامی با روش کتابخانه‌ای استخراج و با روش تحلیل محتوای کیفی، تحلیل شده است. سپس با داده‌های به‌دست‌آمده از آن و با روش استدلال منطقی، چهارچوبی مفهومی برای تحقق معماری اسلامی از دیدگاه نظریۀ علم دینی تبیین شده است. نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که تحقق معماری اسلامی از دیدگاه نظریۀ علم دینی مستلزم اسلامی‌بودن پنج معیار «موضوع، مبنا، منبع، روش و کاربرد» در چهار حوزۀ «علوم طبیعی و پایه، علوم انسانی و اجتماعی، علوم کاربردی و مهندسی، و هنر» در معماری است. از مجموع ترکیب پنج معیار علم دینی در چهار حوزۀ معماری به‌عنوان یک علم بین‌رشته‌ای، بیست شاخص برای «معماری اسلامی» به دست آمد. این بیست معیار به هم پیوسته بوده‌اند و یک مفهوم منسجم، یکپارچه و واحد را به‌صورت یک منظومۀ معرفتی تحت‌عنوان «معماری اسلامی» سامان می‌دهند. بدیهی است که شناخت و معرفت معماران و نیت عمل به آموزه‌های اسلامی، شرط لازم برای شکل‌گیری آثار شایسته است. شرط کافی، دارابودن مهارت تبدیل نظر به عمل و اثر است. آثار معماری حاصل این فرایند، به‌طور نسبی «اسلامی» هستند.

the realization of “islamic architecture” from the perspective of the theory of “religious science” (in search of theoretical foundations for “islamic architecture school” as one of the components of the “new islamic-iranian civilization”)

problem statement: “religious science” has ancient roots. however, its modern form, known as the theory of religious science, emerged following the advent of modern sciences. this theory was introduced and debated after the islamic revolution in iran with the aim of islamizing sciences and producing knowledge in line with the realization of the “new islamic-iranian civilization,” eventually reaching a considerable degree of coherence. therefore, it is necessary to examine the application of this theory in various fields of knowledge. on the other hand, the discourse on islamic architecture and its realization in contemporary and future iranian architecture is one of the major challenges in the field. in this regard, the relationship between these two subjects has been examined through the research question: “what are the indicators of islamic architecture from the perspective of the theory of religious science?”research objective: this study aims to define the indicators, framework, and principles for the “realization of islamic architecture” by utilizing the foundations of the “theory of religious science.”research method: to achieve the research objective, the criteria of religious science were first identified, followed by an exploration of the dimensions of architecture from the perspective of islamic wisdom through a library-based method. the extracted data were analyzed using qualitative content analysis. subsequently, based on the obtained data and employing logical reasoning, a conceptual framework for the realization of islamic architecture from the perspective of the theory of religious science was developed.conclusion: the research findings indicate that the realization of islamic architecture from the perspective of the theory of religious science requires the islamization of five key criteria: “subject, foundation, source, method, and application” within four architectural domains: “natural and fundamental sciences, humanities and social sciences, applied sciences and engineering, and art.” the combination of these elements has led to the identification of twenty indicators for “islamic architecture.” these twenty indicators collectively establish a coherent epistemological system under the title of “islamic architecture.” it is evident that architects’ understanding and their intention to adhere to islamic teachings constitute the necessary condition for the creation of worthy architectural works. the sufficient condition, however, is the ability to transform theoretical knowledge into practice and tangible architectural outcomes. the architectural works resulting from this process are relatively “islamic.”