بررسی علل دگرگونی در عناصر معراج‌نگاری اوایل قرن دهم هجری از منظر اسطوره‌سنجی

بیان‌مسئله: از ابتدای قرن دهم هجری قمری (شانزدهم میلادی)، بسترهای مختلفی در تحول معراج‌نگاری‌ها دخیل بوده که با تدوین نسخ خطی مصوری همچون خمسۀ نظامی، فال‌نامۀ شاه‌طهماسبی و قصص‌الانبیاء آغاز شده است. ازجملۀ این دگرگونی‌ها، پوشاندن چهرۀ پیامبر(ص) با پارچه‌ای سفید به‌نام «برقع» است. که به‌نظر می‌رسد این تغییرات به‌نوعی حاصل تامل و قرائت علما، اندیشمندان و حاکمان صفویه درمورد معراج است. این پژوهش با خوانشی جدید سعی دارد به این سوال پژوهش پاسخ دهد که چگونه می‌توان براساس نظرات اسطوره‌سنجی ژیلبر دوران به بررسی عواملی غیر از نظرات اندیشمندان، علما و حاکمان صفویه مبنی‌بر رواج تعالیم شیعه در متن معراج‌نگاری‌ها و دگرگونی عناصر تجسمی در نگاره‌ها به‌صورت رمزی پرداخت؟ که مسئلۀ پژوهش نیز به‌حساب می‌آید. برای این منظور به نگاره‌هایی با موضوع نبرد، شکار و جلوس (در مکتب تبریز اول) نیز پرداخته می‌شود. مراحل کار با این رویکرد به نقل از ژیلبر دوران، 1- نماد سنجی 2- روان‌سنجی و 3- اسطوره‌سنجی است. فرضیۀ پژوهش این نکته است که نسخه‌های مصور و نگاره‌های معراج در کارگاه‌های سلطنتی صفویه بنابر عادت مرسوم به دستور سلاطین و حکمرانان ایجاد می‌شده بنابراین دور از ذهن نیست که بیشتر اسطوره‌هایی که حاکمان و سلاطین به آن‌ها توجه می‌کنند در نسخ مصور انعکاس داده ‌شده است.هدف پژوهش: هدف اصلی این پژوهش بررسی علل دگرگونی در پوشاندن چهرۀ پیامبر(ص) با برقع در نگاره‌های معراج (اوایل قرن دهم ه.ق) است.روش پژوهش: این پژوهش برمبنای روش توصیفی- تحلیلی نگاره‌ها و رویکرد اسطوره‌سنجی نزد ژیلبر دوران صورت می‌گیرد و جمع‌آوری مطالب نیز به روش کتابخانه‌ای است.نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش براساس رویکرد اسطوره‌سنجی ژیلبر دوران و فرضیۀ پژوهش نشان‌دهندۀ این مطلب است که اسطورۀ شخصی و جمعی شاه اسماعیل نمایانگر اسطورۀ شهریار، اسطورۀ خودمرکزی و منجی عالم است که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

investigating the causes of transformation in elementary elements of the early 10th century from the perspective of mythology

problem statement: from the beginning (10thah /16ad) different platforms have been involved in the evolution of ascension of prophet images. since then, the compilation of illustrated manuscripts such as khamseh nezami, shahnameh shah tahmasebi, and the stories of the prophets has begun to show changes in covering the prophet’s face with a white cloth called a “burqa”. although these changes result from a kind of reflection of safavid scholars, thinkers, and rulers on ascension, this article attempts to investigate the causes of the change in covering the face of the prophet with the burqa in the paintings of meraj (tabriz school), we should refer to a new reading of these paintings with the method of mythology. for this purpose, drawings on the subject of battle, hunting, and sitting (in the school of tabriz i) are also discussed. steps to work with this method according to gilbertoran, 1- is a symbol, 2- is psychometry, and 3- is mythology.based on the above explanations, it can be assumed that the illustrated manuscripts containing ascension paintings were created in safavid royal workshops according to the custom of the sultans and rulers. it is not far-fetched that most of the myths of the rulers and kings are reflected in the illustrated manuscripts.research objective: the main goal of this research is to investigate the causes of the transformation in covering the face of the prophet (pbuh) with “burqa” in the paintings of the ascension (early 10th century ah).research method: this research is based on the descriptive-analytical method of paintings and the mythometric approach of gilbert duran, and the collection of materials was also done via the library method.conclusion: the results obtained in this study based on the descriptive-analytical method of library drawings and resources show that the personal and collective myth of shah ismail shows that the myth of shahriar is the myth of the central self and the savior of the world.