تاثیر تغییر مسیرهای تجاری دورۀ صفویه بر دگرگونی ساختار کاروان‌سراهای مرکز و جنوب ایران

بیان‌مسئله:کاروان‌سراهای دورۀ صفویه از ابتدا تا اواخر این سلسله، دست‌خوش تغییرات چشم‌گیری در گونه‌شناسی و ساختار معماری خود شده‌اند. این تغییرات گونه‌‌شناختی، تحت‌تاثیر عوامل مختلفی بوده است که شناسایی و بررسی این عوامل تاثیرگذار مهم است. هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی تغییرات اجزای مختلف گونۀ معماری کاروان‌سرا در دورۀ صفویه با توجه به تغییر مسافت و حجم تجارت در مسیرهای تجاری منتهی به مقاصد زمینی به دریایی است. حال سوال پژوهش این است که تغییر مسیرهای تجاری در دورۀ صفویه، منجربه چه تغییراتی در گونه‌شناسی و ساختار کاروان‌سراهای این دوره شده است؟روش پژوهش: این پژوهش با تکیه بر نظریۀ گونه‌شناسی تکاملی و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با کمک مجموعه داده‌های کمی و کیفی، تاثیر تغییر مکان مسیرهای تجاری کاروانی در دورۀ صفویه را بر تغییر مشخصات کالبدی 15 کاروان‌سرای مهم احداث‌شده در مسیرهای مزبور که با توجه به امکان بررسی متغیرهای گوناگون هدفمند انتخاب شده‌اند را بررسی کرده است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن است که تغییر حجم تردد و تجارت از مسیرهای زمینی پیشین جادۀ ابریشم به مسیرهای منتهی به بنادر به‌عنوان پایانه‌های تجارت دریایی، بر ساختار و گونۀ کاروان‌سراهای احداث‌شده در این مسیرها تاثیر گذاشته است. برخلاف ساختار متداول کاروان‌سراهای مسیر تجارت زمینی جادۀ ابریشم که ساختار و حجم آ‌ن‌ها متناسب با اقامت طولانی‌مدت کاروان‌های بزرگ بوده است، کاروان‌سراهای مسیرهای دریایی، دارای پلان ساده‌تر و متناسب با اقامت‌های کوتاه مدت و حجم مال‌التجارۀ بالاتر ساخته شده‌اند.

the impact of shifting trade routes during the safavid period on the transformation of caravanserais in central and southern iran

problem statement: caravanserais of the safavid period underwent significant changes in their typology and architectural structure from the beginning to the end of the dynasty. these typological shifts were likely influenced by a variety of factors, and identifying and examining these influential factors is of paramount importance.research objective: the aim of this research is to examine the changes in various architectural elements of caravanserais during the safavid era, focusing on how shifts in distance and trade volume along routes leading from land to sea affected this architectural type. the research question posed here is: how did changes in trade routes during the safavid period impact the typology and structure of caravanserais of this era?research method: this research, grounded in the theory of evolutionary typology, adopts a descriptive-analytical approach and utilizes both quantitative and qualitative data. it investigates the impact of shifting trade routes on the physical characteristics of 15 major caravanserais built along these routes during the safavid period. these caravanserais were purposefully selected to allow the examination of various relevant variables.conclusion: the research found that the shift from land to sea trade routes changed the design of caravanserais. caravanserais along the silk road were built for large caravans and long stays, while those along maritime routes were smaller and designed for shorter stays and more goods.