در جست‌وجوی چگونگی «تجسم معنای تعالی» در پیکر و صورت آسمانه‌های مرتفع معماری ایرانی- اسلامی

بیان‌مسئله: معماری به‌عنوان یک اثر هنری، می‌تواند تداعی‌گر معانی عینی و ذهنی برای انسان باشد و از این طریق ارتباطی عمیق با احساس او برقرار کند. «تعالی» یک معانی عاطفی است که پرداختن به آن در آراء نظریه‌پردازان معماری غرب دیده می‌شود و برخی از سفرنامه‌نویسان نیز از ادراک این معنا در بناهای تاریخی ایران سخن گفته‌اند. این معنا به‌ویژه در برخی گنبدخانه‌ها و میان‌تالارهای معماری سنتی ایران و در گسترۀ عملکردی از بناهای مقدس مانند مسجد و مقبره تا بناهای روزمره مانند تیمچه و حمام قابل درک است.هدف پژوهش: هدف از انجام این پژوهش جست‌وجوی نحوۀ تجلی معنای تعالی در بناهای معماری ایرانی و ارائۀ ساختاری است که بتواند برای نحوۀ پدیداری معنای تعالی، توسط طراحان و دانشجویان استفاده شود. روش پژوهش: این پژوهش از نوع پژوهش کیفی و با روش توصیفی- تحلیلی براساس استدلال منطقی است و تحلیل نمونه‌های منتخب با رویکرد نقد فرمالیستی صورت گرفته است. نتیجه‌گیری: معماری حاوی معنای تعالی، فضایی برای تمرکز ذهن خلق می‌کند و انسان را در درون آن فضا قرار می‌دهد. در این فضا، کشش روبه‌بالا، رهاشدن از وزن احساسی ماده و پیوند با امری بیکران به‌صورت ذهنی تداعی می‌شود و از این طریق، زمینه برای ادراک تجربۀ تعالی در انسان مهیا می‌شود.

architectural transcendence in the formation of interior vaulted spaces of iranian-islamic architecture

problem statement: architecture, as a work of art, can evoke both concrete and abstract meanings for humans, thus establishing a profound connection with their emotions. “transcendence1“ is an emotional concept that has been discussed in the theories of western architectural theorists, and some travelogue writers have also mentioned their perception of this meaning in historical buildings of iran2. this concept is particularly evident in certain dome structures and the interior halls of traditional iranian buildings, spanning a range of sacred buildings like mosques and tombs to everyday structures such as timchehs and baths.research objective: the aim of this research is to explore how the meaning of “transcendence” manifests in some iranian architectural buildings and to provide a framework that can be utilized by designers and students to understand the emergence of the meaning of transcendence.research method: this study is qualitative, employing a descriptive and analytical method based on logical reasoning and the analysis of selected samples through a formalist critique approach.conclusion: architecture that embodies the meaning of transcendence creates a space for mental concentration and places individuals within that space. in this environment, the uplifting force, liberation from the emotional weight of matter, and connection to the infinite are mentally evoked, thus preparing the context for the experience of transcendence in humans.