چگونگی ارتقای جایگاه گورستان‌ها در جوانب فرهنگی و اجتماعیِ توسعه پایدار شهری در‌ ایران

گورستان‌ در اکثر شهرهای امروز ایران، به فضاهایی باز در مقیاس‌های کلان و خارج از شهرها تبدیل شده است؛ همپای این امر، گورستان‌های تاریخی درون شهرها نیز به گونه‌ای متروک به حال خود رها شده است و اثری از پویایی فضای شهری در آنها دیده نمی‌شود. این در حالی است که به نظر می‌رسد فضای شهری با عملکرد گورستان، پتانسیل‌های فراوانی را از جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی دارا است. از آنجایی که توسعه پایدار شهری از دهه 80 قرن بیستم در بسیاری از شهرهای جهان مطرح شده است و به تبع آن در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و در اهداف برنامه آتی مطرح است، لذا مسیله روند متروک و فرسوده‌شدن گورستان‌های درون‌شهری در ‌شهرهای ایران، و همچنین تک و کلان ‌گورستانی شدن در آنها، به عنوان یکی از موانع دست‌یابی به توسعه پایدار شهری، امری قابل توجه و تامل برانگیز به نظر می‌رسد. روش مورد استفاده در این مقاله، راهبرد تحقیق کیفی با رویکرد نظریه‌های زمینه‌ای است. در زمینه مطالعات تحقیق پیش‌رو، بررسی نقش گورستان در شهر، به عنوان یک فضای شهری، در جوانب گوناگون فرهنگی و اجتماعی، هریک به نوبه خود می‌تواند یاری‌بخش حل این مسیله باشد. در راستای دست‌یابی به توسعه پایدار، دستور کار 21 به عنوان مبنایی برای دست‌یابی به این توسعه به سه جنبه اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی پرداخته است و توجهی به امر فرهنگ و تنوع فرهنگی در آن دیده نمی‌شود. لیکن رویکرد این مقاله ابتدا بر لزوم توجه به جنبه فرهنگی در توسعه پایدار است و در این راستا به بیانیه یونسکو در رابطه با تنوع فرهنگی می‌پردازد. سپس با علم بر نقش فرهنگی و اجتماعی گورستان‌ها در شهر در کنار آگاهی از جوانب اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی توسعه پایدار، به بیان راهکارهایی برای ارتقای نقش گورستان‌ها در شهرهای ایران، به سوی دست‌یابی به توسعه پایدار پرداخته شده است به طور کلی پیشنهادی مبنی بر ترکیبی از چهار برنامه ذیل مطرح می‌شود :1.بازیابی، احیا و ارتقای کیفی گورستان‌های تاریخی موجود 2.گسترش این گورستان‌ها بنا به موقعیت و کاربری‌ها در بافت اطراف3.مکان‌یابی مزار‌های جدید در موقعیت‌های مکانی و فضایی مناسب داخل شهر در قالب کاربری‌های متناسب با آنها؛ نظیر کاربری‌های فرهنگی و به خاک سپردن بزرگان در زمینه‌های همخوان با آن در جوار این فضا4.بهره‌گیری از گورستان‌ها به منزله فضای سبز شهری.به نظر می‌رسد در اجرای هریک از این چهار برنامه‌ پیشنهادی، که در بدنه اصلی مقاله به توضیح و تفصیل آن پرداخته خواهد شد، توجه به جوانب گوناگون فضای گورستان ضروری است و بدین وسیله در عین سنجش و بهینه عمل نمودن در شرایط ویژه هریک از آنها، می‌توان در جهت تقویت و بهبود عملکرد گورستان‌ها در دست‌یابی به توسعه شهری پایدار در کلان‌شهرهای ایران گام برداشت.