تحلیل منظر کلان تاریخی شیراز براساس ترسیمهای جهانگردان خارجی

نگاه متنوار و ساختاری به منظر امکان تجزیه و تحلیل بصری مفاهیم و عناصر موجود در آن را در قالب یک پژوهش بصری ممکن میسازد. در این نوشتار از تصاویر تاریخی و راهبرد توصیف ثانویه با موردپژوهی اکتشافی در منظر استفاده شده و تحلیلها در رویکردی استنتاجی به نتایج منتهی میشوند. همچنین میتوان آن را نوعی تحقیق بصری نیز نامید که به تصویر به عنوان ابزار استخراج و استقرا مینگرد. از آنجا که هدف این پژوهش شناسایی مولفهها و اهمیت اجزای منظر کلان تاریخی شیراز در تصاویر سفرنامههاست، لذا چهار تصویر از سیاحان خارجی (دلند، شاردن، نیبور و بروگشن) که واجد مشخصههای منظر کلان شهر (ترسیمشده در ترازی بالاتر از سطح شهر) هستند، در بازهای 200 ساله انتخاب شده است. فرضیه این پژوهش مبتنی بر امکانپذیری استخراج مفاهیمی عینی از تصاویر ترسیمی توسط جهانگردان است که تداوم و استمرار آن میتواند معرف ماهیت و چگونگی منظر کلان تاریخی شیراز باشد. از این روی هر تصویر به عناصر تشکیلدهنده (طبیعی (پایه و ثانویه) و انسانساخت) و مشخصهها (میزان جزییات) تجزیه و مورد ارزیابی کیفی و کمی قرارگرفته است. درصد تفکیکی هر عنصر از تصویر محاسبه و میزان توجه به جزییات نیز در طیفی سه ارزشی (زیاد، متوسط و ضعیف) تحلیل شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد مجموعه کوههای شمالی و جنوبی شهر و باغهای قرار گرفته در محور منتهی به دروازه قرآن، به ترتیب مهمترین عناصر طبیعی منظر کلان شهر هستند که اغلب با جزییات متوسط و زیاد ترسیم شدهاند. مستحدثات انسانساخت مانند دروازه قرآن و بقعه علی بن حمزه (ع) نیز از مهمترین عناصر غیر طبیعی منظر تاریخی شیراز به شمار میآیند. در نهایت رودخانه خشک، آخرین عنصر طبیعی منظر کلان شهر است که هرچند با جزییات کم ترسیم شده ولی به عنوان یک عنصر کلیدی در تصاویر دیده میشود. شایسته است مدیریت شهری نسبت به حفظ این موارد جهت تداوم هویت منظر تاریخی شهر اهتمام جدی داشته باشد.