تبیین رابطۀ پیکره‌بندی فضاهای بینابین و کیفیت انعطاف‌پذیری با تاکید بر تطبیق‌پذیری در مساجد جامع سلجوقی

بیان مسئله: انعطا‌ف‌پذیری را می‌توان یکی از جنبه‌های پایداری دانست. ساختمان‌ها به ساختار و پیکره‌بندی فضایی انعطاف‌پذیر نیاز دارند تا بتوانند نیازهای درحال تغییر را برآورده کنند. مساجد نیز که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای حضور و فعالیت‌های جمعی انسان‌ها قرن‌ها مورد استفادۀ نسل‌های گوناگون با فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته و پذیرای فعالیت‌های اجتماعی گسترده و متنوعی بوده‌اند، از این قائده مستثنی نیستند. ساختار اصلی مساجد ایرانی در دوران سلجوقی شکل گرفته و تا امروز ادامه یافته‌ است. فضاهای بینابین مهم‌ترین شاخصۀ این استخوان‌بندی محسوب می‌شوند و نقش مهمی در سازماندهی فضایی مساجد و کیفیات فضایی آن دارند. هدف پژوهش: این پژوهش با هدف شناخت فضاهای بینابین، نحوۀ تعریف فضایی، بررسی ویژگی‌ها و تبیین جایگاه آن‌ها در تامین کیفیت انعطاف‌پذیری در مساجد جامع دوران سلجوقی انجام شده است. روش پژوهش: این پژوهش جزو مطالعات توصیفی-تفسیری و از نوع ترکیبی (کمی و کیفی) و به روش استدلال استنتاجی است. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمام مساجد جامعی می‌شود که براساس نظریات متخصصین و پژوهشگران این حوزه منتسب به دوران سلجوقی هستند. نتیجه‌گیری: انعطاف‌پذیری فضایی مساجد جامع سلجوقی براساس کیفیت یکپارچگی فضایی مورد بررسی قرار گرفته و به‌وسیلۀ دو شاخص نحوی اتصال و هم‌پیوندی مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان‌داد که علاوه بر عامل مساحت، ویژگی‌های فضایی و کیفیت چیدمان فضاهای بینابین بر میانگین هم‌پیوندی و اتصال‌پذیری مساجد جامع دوران سلجوقی موثر است. هرچه فضاهای بینابین اعم از حیاط مرکزی، ایوان و ورودی از ویژگی‌های بینابینی بیش‌تری برخوردار باشند، یکپارچگی فضایی بالاتری داشته و موجب ارتقای کیفیت انعطاف‌پذیری می‌شوند.

examining the connection between the configuration of in-between spaces and the quality of flexibility by focusing on adaptability in seljuk grand mosques

problem statement: flexibility is considered one of the aspects of sustainability in buildings, as flexible spatial structure and configuration are required to meet their variable needs. mosques, as one of the most significant spaces for the presence and collective activities of people, have always been used in different cultures and generations and accepted by various social activities. the main structure of iranian mosques was formed during the seljuk era, and they have kept this pattern until the present. the in-between spaces are one of the most important features of this structure, which have central roles in providing spatial organization and qualities. the question raised here is as follows:what connection is established between the spatial quality and the configuration components of the in-between spaces on the one hand, and the quality of flexibility on the other hand by considering the quality of adaptability in the seljuk mosques? research objectives: the research aims to signify the in-between spaces, their spatial definition, characteristics, and place in providing the quality of flexibility in the grand mosques of the seljuk era. research method: this research is descriptive-interpretive with a quantitative-qualitative approach and inferential reasoning. the research statistical population includes all grand mosques that belong to the seljuk era based on the ideas of relevant experts and researchers. conclusion: the spatial flexibility of the mosques in the seljuk era was investigated based on the quality of spatial integration. the results were evaluated and compared by using two indicators of ‘spatial connection and integration. the research outcomes showed that there are some factors including spatial characteristics and the quality of layout, besides the area factor, that affect the mean-value of spatial integration and connectivity in the grand mosques of the seljuk era. the more in-between spaces (the central courtyard, porch, and entrance space), the higher the spatial integrity and better quality of flexibility.