مسجد جامع ساوه در گذر زمان با تکیه بر روایات تاریخی و شواهد

بیان مسئله: مسجد جامع ساوه با وجود قدمت زیاد و باقی‌ماندن از دوران اولیه اسلامی، سلجوقی، ایلخانی و صفوی آن‌گونه که شایسته است بررسی نشده و آنچه از گذشته تاکنون به عنوان نتایج کاوش‌‌ها ارائه شده بسیار اندک و حاوی ابهاماتی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد. در بازدید میدانی اخیر در تاریخ 4 خرداد سال 1401 نکاتی کشف شد که تاکنون در هیچ مقاله یا گزارشی ذکر نشده، از جمله مواردی درباره چارتاقی، تزیینات معرق گچی در شبستان اولیه ستون‌دار، ناوهای گرداگرد مسجد و محراب‌‌های گچی سه‌‌گانه در امتداد محراب قبله. هدف پژوهش: برای دست‌‌یابی به الگوی اولیه مسجد با تکیه‌بر پیشینه تاریخی بنا و سیر تحولات آن در دوران مختلف، ضروری است آراء موجود بازنگری و به رفع ابهامات براساس بازدید میدانی اخیر پرداخته شود. روش پژوهش: روش تاریخی- اسنادی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌‌ای و میدانی (مصاحبه با پژوهشگران و بازدید میدانی) است، سپس اطلاعات دسته‌‌بندی و جهت پاسخ به برخی ابهامات و تناقض‌‌ها با یافته‌‌های اخیر مطابقت داده می‌شود. نتیجه‌‌گیری: جامع ساوه یکی از مساجد کهن ایران با شبستان ستون‌‌دار (الگوی مسجد پیامبر) و آثاری از دوران سلجوقی، ایلخانی، صفوی و قاجار است که با آنکه ویژگی‌‌های منحصربه‌‌فردی دارد اما تاکنون در هاله‌‌ای از ابهام مانده است. شواهد قدمت بنا را احتمالاً پیش از مسجد فهرج و تاریخانه می‌‌رساند. اقوال مبتنی‌بر وجود آتشکده نیز در تاریخ بنا آمده اما در مورد این مکان نظرات مختلفی وجود دارد که برای هیچ‌کدام سند و مدرکی ارائه نشده است. یافته‌‌های اخیر نکاتی جدید در این بنا را نشان داد که پاسخ برخی ابهامات و راهگشای پژوهش‌‌های آتی خواهد بود.

saveh jame mosque, based on historical narratives and evidence

problem statement: despite being very old and remaining from the early islamic, seljuk, ilkhanid, and safavid eras, the jame mosque of saveh has not been investigated as it deserves. the results of the research done to date are minimal and contain ambiguities that should be revised. in the recent field visit on 2022/5/25, points were discovered that have not been mentioned in any article or report to date, including things about the chartaqi, the decorative plaster in the first pillared nave, the naves around the mosque, and the triple plaster altars along the qiblah altar.research objective: to develop the original model of the mosque based on the historical background of the building and its evolution in different eras, it is necessary to review the existing opinions and resolve the ambiguities based on the recent field visits.research method: this study employed the historical-documentary method and data collection was carried out using the library and field method (interview with researchers and field visit). to address some ambiguities and contradictions. then, the information was classified, and will be matched with the latest findings. conclusion: saveh jame mosque is one of the old mosques of iran, with a pillared nave (model of the prophet’s mosque) and works from the seljuk, ilkhani, safavid, and qajar eras, which, although it has unique features, is still in the aura of ambiguity remains. the evidence dates the building probably before the fahraj and tarikhaneh mosque. opinions about the existence of the fire temple have also been in the history of the mosque, but no documents have been provided for any of them. the recent findings showed new points in this regard, which will be the answer to some ambiguities and a guide for future research.