تبیین مولفه‌های زیبایی‌شناسی معماری مبتنی بر تجربۀ مخاطب (موردپژوهی: بناهای فرهنگی شاخص در شهر تهران)

بیان مسئله: زیبایی امری است در وهله اول تجربی، تجربه‌ای که در شرایط مختلف، صورت‌های متنوعی به خود می‌گیرد. اینکه چه چیزی در محیط‌های ساخته‌شده، خوشایند به‌نظر می‌رسد، همیشه بحث‌برانگیز بوده و چندان روشن نیست و به نوع رابطه‌ایی که با ادراکات انسان برقرار کرده، بستگی دارد و می‌تواند در بسترهای جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی متفاوت باشد. لیکن تاکید افراطی بر سلیقه‌ای‌بودن آن و عدم توجه به اشتراکات فرهنگی/اجتماعی که زمینه‌ساز ادراکات ذهنی مشترک است، سبب شده موضوع زیبایی‌شناسی از منظر تجربه کاربران فضا مغفول بماند و زمینه‌ساز ناهنجاری‌هایی در طراحی معماری شود. لذا در این راستا چنین پرسش‌هایی مطرح می‌شوند: مولفه‌های موثر در شکل‌گیری تجربه زیبایی‌شناسی معماری از منظر مخاطب عام چیست؟ و چه مولفه‌هایی عمده‌ترین تاثیر را در شدت ایجاد این تجربه ایفا می‌کنند؟ هدف پژوهش: مقاله حاضر درصدد است تا به تبیین مقوله زیبایی و معیارهای آن از ورای ادراک و تجربه زیسته مخاطب در جهت فراهم‌سازی احیاء مجدد این حس در کاربران از طریق ترجمان آن به مولفه‌های اثرگذار پردازد. روش پژوهش: این تحقیق با موضوع تجربه زیسته افراد در بناها، به لحاظ ماهیتْ از گونه کیفی با رویکرد فلسفیِ پدیدارنگاری است و به لحاظ قصد پژوهش، تفسیری و از نظر منطق پژوهش، استقرایی است. نتیجه‌گیری: در شکل‌گیری تجربه زیبایی‌شناسی معماری مجموعه مولفه‌های ادراکی، انگیزشی، حسی-حرکتی، شناختی، رفتاری و هیجانی؛ هرکدام نقش اثرگذاری در فرایند ادراک زیبایی از منظر مخاطب ایفا می‌کنند. در واقع نقش هریک از این مولفه‌ها بر این تجربه مطابق با ویژگی‌های هر ساختمان به‌صورت متفاوتی برجسته می‌شوند و در هر ساختمان اولویت هرکدام از مولفه‌ها و بازخوردهای آن‌ها متغیر است. منتها زمانی‌که همه مولفه‌ها در تکامل یکدیگر در یک فرایند تجربی قرار می‌گیرند؛ می‌توانند این تجربه را به حداکثر میزان خود برسانند و مولفه هیجانی عمده‌ترین نقش را در شدت اثر این تجربه ایفا می‌کند.

explaining components of architectural aesthetics based on humans’ experience(case study: prominent cultural buildings in tehran)

problem statement: aesthetics, an experience that manifests itself in various forms under different conditions, is primarily experimental. what appears pleasant in the built environment has always been contentious and ambiguous. it can vary in geographical, social, and cultural contexts depending on the type of relationship it has with human perceptions. however, aesthetics has been overlooked in terms of users’ experience with an environment due to an overemphasis on its preferential nature, as well as obliviousness to sociocultural commonalities that lay the groundwork for subjective perceptions. as a result, some anomalies in architectural design have come to light. the following questions arise in this regard: what factors influence the development of architectural aesthetic experience from the standpoint of an ordinary user? what factors contribute significantly to the intensity of this experience?research objective: the purpose of this paper is to explain aesthetics and its criteria through users’ perceptions and lived experiences to revive their aesthetic feelings by translating them into effective components.research method: this descriptive study employed the philosophical phenomenography of people’s lived experiences in buildings. it is also classified as interpretativeinductive research.conclusion: perceptual, motivational, sensorimotor, cognitive, behavioral, and emotional components all play important roles in the process of aesthetic perception from the user’s standpoint, resulting in the architectural aesthetic experience. in fact, the role of each component in this experience is highlighted differently depending on the features of different buildings, which are distinguished by variable component priority and feedback. however, when all components in an experimental process play complementary roles, the experience can be maximized. moreover, for this experience to be effective, the emotional component must be strong.