سنجش قرارگاه‌های رفتاری در قلمرو اماکن مقدس مورد پژوهی: بافت پیرامون حرم مطهر حضرت معصومه (س)

بیان مسئله: زائران در مسیر تشرف به اماکن زیارتی با گذر از مدارهای رفتاری، تحت تاثیرات عینی و ذهنی نظام محیط - رفتار قرار می‌گیرند که الگوهای رفتاری آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. توجه به اصل همساختی و تناسب ساختارهای کالبدی با الگوهای رفتاری در قالب مکان – رفتار یا قرارگاه‌های رفتاری، موضوع مهمی در کیفیت‌بخشی به قلمروهای معنوی با نقش زیارتی است که کمتر به آن پرداخته شده است.هدف پژوهش: این پژوهش با هدف شناسایی و سنجشِ میزان همساختی قرارگاه‌های رفتاری در قلمرو اماکن مقدس در عرصه‌های تشرفِ پیاده‌مدار حرم مطهر حضرت معصومه (س) انجام گرفته است.روش پژوهش: تحقیق حاضر، کاربردی با نظام پژوهش آمیخته (کمی و کیفی) و روش تحقیق توصیفی - ارزیابانه انجام شده است. در گردآوری اطلاعات، روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی در پنج دوره‌ زمانی و در یک بازه‌ شش‌ماهه با استفاده از ابزارهای مشاهده‌ منفعلانه ناظر تعلیم‌دیده، نقشه‌برداری رفتاری، ردگیری، عکس‌برداری و پرسشنامه به کار گرفته شده است. تدابیر و روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات با کمک استدلال قیاسی - استقرایی انجام شده است.نتیجه‌گیری: یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که قرارگاه‌های رفتاری پیرامون حرم مطهر با ارائه‌ برنامه و کارکردهای متنوع، طیفی از سازوکارهای رفتاری سازگار و ناسازگار با زمینه را ارائه می‌دهند. سیاست ایجاد عرصه‌های پیاده‌مدار در سال‌های اخیر، موجبات هم‌افزاییِ همساختی کالبد با برپایی مناسک و مناسبات مذهبی به عنوان مهم‌ترین الگوی جاری در قرارگاه‌های مذهبی این قلمرو گردیده است؛ با این حال، ضعف در پاسخگویی و انعطاف ساختار کالبدی در مقابل برخی از الگوهای رفتاری ایستا در ایام عادی و مناسبتی، نشانگر این است که ساختار کالبدی این قرارگاه‌های رفتاری با تمام نیازها و فعالیت‌های زائران، همساختی کافی را ندارد. ازاین‌رو، بازتعریف مجدد قرارگاه‌های رفتاری مذکور به عنوان زنجیره‌ای از عرصه‌های پیوند‌دهنده که طی طریق تشرف را بسامان می‌نمایند،تابع ملاحظات طراحانه در کیفیت بخشی، متناسب با اصل همساختیِ محیط- رفتار و منطبق برفرهنگ زیارتی این قلمرو است.

An Evaluation of the Behavior Settings in the Territory of Sacred PlacesCase Study: The Peripheral Territory of Hazrat Masoumeh’s Holy Shrine

Problem statement: In the pilgrimage hierarchy to the holy shrines, pilgrims are objectively and subjectively influenced by the environmentbehavior system when passing through behavior circuits and this overshadows their behavioral patterns. The principle of synomorphy and congruence of physical structures with behavioral patterns in the milieubehavior form or behavior settings, which play a key role in enhancing the quality of spiritual territories with the role of pilgrimage, has been less discussed.Research objective: This present study aims to identify and measure the synomorphy of behavior settings in the territory of sacred places by examining the areas specified for the pedestrianized pilgrimage to Hazrat Masoumeh’s holy shrine as a case study.Research method: The present study is the mixedmethod research (quantitativequalitative) carried out using a descriptiveanalytical research method. For data collection, library and field methods were used at five intervals in six months. The data were collected through direct observations by a trained observer, behavioral mapping and tracking, photography, and questionnaires. Then the data were analyzed using deductiveinductive reasoning.Conclusion: The research findings indicate that the behavior settings of this territory with various programs and functions present a range of both compatible and incompatible behaviors with the context. In recent years, the policy of creating pedestrianized areas has promoted the synomorphy of the fabric by establishing religious rituals in this territory as the most important standing pattern of behaviors in this religious setting. However, the weakness of the physical structure in responding to some static behavioral patterns in usual and specific days, indicates that the physical structure of these behavior settings is not sufficiently compatible with all the needs and activities of the pilgrims. So, the redefinition of these behavior settings as pilgrimage areas requires more design considerations according to the principle of milieubehavior synomorphy and considering the pilgrimage culture of this territory.