سبک‌شناسی حاشیۀ قالی‌های ایران قرن دهم ه. ق. بر اساس مراکز قالیبافی

بیان مسئله: حاشیه قالی چهارچوبی از نظام‌های تزئینی مستقل از زمینه قالی و حاصل تکرار مجموعه نقوش، با ظرفیت‌های بصری قابل‌تامل است؛ حضور پایدار حاشیه با خصایص متمایز در قالی‌های صفویه می‌تواند مُبیّن ارائه سبک‌هایی باشد که در چارچوب تولیدات منطقه‌ای تعریف شوند. بنابراین تمایزات حاشیه‌ها در هر گونه‌ای می‌تواند شناسه تولیدات قلمداد شود. در این راستا به دو پرسش پاسخ داده شده است: آرایه‌های تزئینی حاشیه قالی‌های قرن دهم ه. ق. نمایانگر چه سبک‌هایی در تولیدات مناطق مختلف هستند؟ موقعیت فرهنگی هنری مناطق بافندگی چگونه با سبک‌های حاکم بر حاشیة قالی‌ها ارتباط می‌یابند؟هدف پژوهش: با درنظرداشتن کم‌توجهی به حاشیه‌ها در طبقه‌بندی قالی‌ها، هدف اصلی از سبک‌شناسی قالی‌های قرن دهم ه. ق. براساس تمایزاتِ حاشیه، ارائه الگوهای اصیل حاشیه هر منطقه به طراحان معاصر در زمینه طراحی قالی‌های منطقه‌ای است.روش پژوهش: این پژوهش کیفی و به روش تحلیل محتوای ساختاری برپایه داده‌های کتابخانه‌ای و اینترنتی است. پنجاه‌و‌هفت قالی‌ صفویه متعلق به قرن دهم ه. ق. (دورة شاه‌اسماعیل و شاه‌طهماسب) به شیوه هدفمند و غیرتصادفی از منابع اسنادی استخراج شدند. برپایه پرتکرارترین ساختارهای خطی مستخرج (سی‌وهشت نمونه) از حاشیه‌ها، سبک‌های مرتبط با آن‌ها تعریف شد.نتیجه‌گیری: با تحلیل نظام‌های بصری حاکم بر حاشیه قالی‌ها، سبک‌های غالب براساس نقوش غالب (اسلیمی گل‌دار، اسلیمی ماری و تقابل‌های حیوانی) و ترکیب‌بندی غالب (قلمدانی، تصویری و مایگان هراتی) معرفی شدند. مداومت یک نگاره یا ساختار تزئینی با اشکال متنوع در تولیدات مناطق مختلف این گمان را قوت بخشید که نظام‌های بصری، شناسه‌های متاثر از پیشینه‌های فرهنگی (مذهب، سیاست و هنر) مناطقی هستند که محصول هنری در آن‌ها تکوین یافته است.

A StylisticAnalysis of the Bordersof Iranian Rugs in the 16thAD Century Based on Rug Weaving Centers

Problem statement: The border of a rug asa frame of decorative systemsisindependent of its context and is a result of repeating a set of motifs with considerable visual capacities. The stable presence of borders with distinctive features in Safavid rugs can indicate the styles which define the context of each region’s productions. Therefore, the differences of borders in any of the weaving regions can be considered as the product identifier. In this regard, two questions have been answered; What styles do the decorative elements of 10thcentury rugs represent in productions of different regions? How doesthe culturalartistic situation of the weaving areas relate to the dominant styles on the borders of the rugs?Research objective:This study attempts to fill the gap onthe classification of rugs based on their borders. The main purpose of this study is to present the stylistic analysisof the rugs in the 10thAHcentury based on the borders’ differences to present the patterns of the original borderof each region to contemporary designers,who deal with regional rug designs.Research method:This is qualitative research using structural content analysis based on library and Internet data. Fiftyseven Safavid rugs belonging to the 10th century (the period of Shah Ismail and Shah Tahmasb kingdoms) were selected from documentary sources in a purposeful and nonrandom manner. Based on the most frequent linear structures extracted from the borders (thirtyeight samples), the styles in association with them were defined.Conclusion: By analyzing the visual systems governing the borders of the rugs, the dominant styles were introduced based on the dominant motifs (floral arabesque, cloudband arabesque, and animal fights) and dominant composition Ghalamdani, Pictorial,and Mayegan Herati). The continuity of a decorative motif or structure with various forms in the productions of different regions reinforced the idea that visual systems are identifiers influenced by the cultural backgrounds (religion, politics, and art) of the regions in which the art product has been developed.