بررسی دگرگونی‌های فضایی خانه‌های تاریخی شهر کرمان دو گونۀ قاجار و پهلوی اول

بیان مسئله: معماری خانه موضوعی مهم در  مطالعات مربوط به  سبک‌های معماری است و مطالعه تحولات آن می‌تواند آموزه‌هایی برای اندیشه معمارانه ارائه دهد. این مقاله به شناخت دگرگونی فضایی خانه‌های تاریخی، از طریق مقایسه گونه‌های حیاط مرکزی دوره قاجار و پهلوی اول در شهر کرمان پرداخته و دو سوال مطرح می‌کند: 1) چه دگرگونی‌هایی در خانه‌های دوره قاجار و پهلوی اول در شهر کرمان به لحاظ توده شامل هندسه و چیدمان فضایی رخ داده است؟ 2) نقش ساختاری حیاط در این دو دوره دچار چه دگرگونی‌هایی شده است؟ هدف پژوهش: هدف از پژوهش تعیین وجوه تمایز بین خانه‌های  قاجار و پهلوی اول در ارتباط با چیدمان فضایی و هندسی فضاها که مبین  دگرگونی‌های بین دو دوره است. روش پژوهش: متاثر از ماهیت سوالات، مقاله از روش توصیفی-تحلیلی استفاده کرده و پس از انتخاب خانه‌ها، شاخص‌هایی برای بررسی نظم‌های موجود در پلان‌های هر دو گونه (قاجار و پهلوی اول) تعریف می‌کند. با تحلیل شاخص‌ها و مقایسه نمونه‌ها، تشابهات و تحولات فضایی و ساختاری دو گونه از طریق استدلال منطقی در قالب نتایجی کیفی بیان می‌شود. نتیجه‌گیری: بر اساس تحلیل نمونه‌ها، هرچند تشابهاتی میان خانه‌های دو دوره از نظر برخی ویژگی‌های هندسی در نماها و وجود لایه فضایی دوم در پلان وجود دارد، اما در مجموع می‌توان گفت آزادی عمل بیشتری در طراحی خانه‌های دوره پهلوی اول نسبت به خانه‌های قاجار دیده می‌شود که از نشانه‌های آن می‌توان به افزایش تنوع در جایابی لایه فضایی دوم در پلان، چیدمان فضاهای پیرامون حیاط و نیز عدم تاکید بر لزوم هماهنگی نماهای متقابل یا حفظ تقارن اشاره کرد.  چرخش محور و تغییر الگوی سازماندهی حول حیاط به معنای دگرگونی و تغییر تدریجی نقش حیاط در خانه های دوره پهلوی اول کمرنگ‌شدن نقش محوری و مرکزیت حیاط است.

An Investigation of Spatial Transformation of Historical Houses in Kerman: Qajar Vs. the First Pahlavi

Problem statement: House architecture is an important topic in the study of architectural styles, and the study of its evolution can provide lessons for architectural knowledge. This paper focuses on the spatial transformation of historical houses by comparing the courtyard houses of the Qajar and the first Pahlavi period in ​​ Kerman. The research questions are as follows: 1) what geometric and spatial transformations occurred in Kerman between the Qajar and the first Pahlavi periods? 2) what changes took place in the structural role of the courtyard in these two periods?Research objective: Determining the differences between Qajar and the first Pahlavi houses in the spatial and geometric arrangement of spaces, indicates the changes between the two periods.Research method: This paper used a descriptiveanalytical method and after selecting the houses, the criteria for the analysis of the houses’ plans were developed.  By comparing the samples with research indicators, the spatial and structural similarities and changes of the two types were determined through logical reasoning, and then qualitative results were provided.Conclusion: Based on the analysis of samples, although there are similarities between the houses of the two periods in terms of geometric features in the facades and the second spatial layer in the plan, more freedom in designing houses of the first Pahlavi than in the Qajar is observed. This increases the variety of the second layer placement in the plan, the arrangement of the spaces around the courtyard, the lack of emphasis on using harmony in opposite facades, and the decrease of symmetry. The rotation of the courtyard axis and the change of organization pattern around the courtyard indicate the gradual transformation of the role of the courtyard in the first Pahlavi houses, the fading of the basic role, and the centrality of the courtyard.