سنجش نقش محور عبادی در شکل گیری مساجد یزد

بیان مسئله: نوع سازماندهی مساجد، نشان‌دهنده تفکرات سازندگان آن است که در قالب فرم کلی، سازماندهی نقشه، جایابی فضاها، تزئینات و از این دست قابل بیان است. از دیرباز توجه به جهت قبله و نحوه شکل‌یابی مسجد در نقشه سکونت‌گاه، یکی از مهم‌ترین مسائل شکل‌دهنده به کالبد مساجد بوده است.هدف پژوهش: هدف تحقیق بیان روش‌هایی است که در طی آن قبله نه‌تنها براساس جایگاه محراب بلکه به لحاظ سامانه حرکت و نسبت توده و فضا در شکل حجمی مساجد نشان داده شده است. در واقع می‌توان گفت که هدف تحقیق شناخت نحوه ترکیب محور عبادی و عرفی در مساجد یزد است.روش پژوهش: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و موردکاوی به بررسی نقشه مساجد یزد بر مبنای تبیین نسبت آن با سلسله‌مراتب و مناسک عبادت، پرداخته است. اطلاعات لازم از طریق اسناد و مدارک کتابخانه‌ای و آرشیو سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد، کتب و مقالات موجود در این زمینه و همچنین مطالعات و بازدید‌های میدانی به دست آمده است. نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد، هندسه مساجد یزد، با تاثیرپذیری از محور قبله به سه دسته شامل تک‌محوری، دومحوری و چندمحوری و از دیدگاه شکلی به هندسی منظم و ترکیبی از اشکال هندسی منظم-غیرمنظم تقسیم شده که معمار در هر کدام از مساجد، بر اساس پیرامون بنا، تمهیداتی مانند الحاق فضاهای جانبی به بنا و یا چرخش در نقشه را اندیشیده و در نهایت فضایی خالص و دارای هندسه منظم را به عنوان نتیجه طراحی حاصل کرده است. در نتیجه علی رغم حل نقشه در کالبد پیرامون، محور عبادی، مهم‌ترین جهت در سازماندهی نقشه مساجد حفظ شده است.